॥ वाल्मीकि रामायण – किष्किन्धाकाण्ड ॥
॥ vālmīki rāmāyaṇa – kiṣkindhākāṇḍa ॥
॥ सर्ग-४८॥
॥ sarga-48॥
अथाङ्गदस्तदा सर्वान्वानरानिदमब्रवीत् ॥१॥
athāṅgadastadā sarvānvānarānidamabravīt
परिश्रान्तो महाप्राज्ञः समाश्वास्य शनैर्वचः ।
वनानि गिरयो नद्यो दुर्गाणि गहनानि च ॥२॥
pariśrānto mahāprājñaḥ samāśvāsya śanairvacaḥ
vanāni girayo nadyo durgāṇi gahanāni ca
दर्यो गिरिगुहाश्चैव विचिता नः समन्ततः ।
तत्र तत्र सहास्माभिर्जानकी न च दृश्यते ।
तद्वा रक्षो हृता येन सीता सुरसुतोपमा ॥३॥
daryo giriguhāścaiva vicitā naḥ samantataḥ
tatra tatra sahāsmābhirjānakī na ca dṛśyate
tadvā rakṣo hṛtā yena sītā surasutopamā
कालश्च नो महान्यातः सुग्रीवश्चोग्रशासनः ।
तस्माद्भवन्तः सहिता विचिन्वन्तु समन्ततः ॥४॥
kālaśca no mahānyātaḥ sugrīvaścograśāsanaḥ ।
tasmādbhavantaḥ sahitā vicinvantu samantataḥ
विहाय तन्द्रीं शोकं च निद्रां चैव समुत्थिताम् ।
विचिनुध्वं यथा सीतां पश्यामो जनकात्मजाम् ॥५॥
vihāya tandrīṃ śokaṃ ca nidrāṃ caiva samutthitām
vicinudhvaṃ yathā sītāṃ paśyāmo janakātmajām
अनिर्वेदं च दाक्ष्यं च मनसश्चापराजयम् ।
कार्यसिद्धिकराण्याहुस्तस्मादेतद्ब्रवीम्यहम् ॥६॥
anirvedaṃ ca dākṣyaṃ ca manasaścāparājayam ।
kāryasiddhikarāṇyāhustasmādetadbravīmyaham
अद्यापीदं वनं दुर्गं विचिन्वन्तु वनौकसः ।
खेदं त्यक्त्वा पुनः सर्वं वनमेतद्विचीयताम् ॥७॥
adyāpīdaṃ vanaṃ durgaṃ vicinvantu vanaukasaḥ
khedaṃ tyaktvā punaḥ sarvaṃ vanametadvicīyatām
अवश्यं क्रियमाणस्य दृश्यते कर्मणः फलम् ।
अलं निर्वेदमागम्य न हि नो मीलनं क्षमम् ॥८॥
avaśyaṃ kriyamāṇasya dṛśyate karmaṇaḥ phalam
alaṃ nirvedamāgamya na hi no mīlanaṃ kṣamam
सुग्रीवः क्रोधनो राजा तीक्ष्णदण्डश्च वानराः ।
भेतव्यं तस्य सततं रामस्य च महात्मनः ॥९॥
sugrīvaḥ krodhano rājā tīkṣṇadaṇḍaśca vānarāḥ
bhetavyaṃ tasya satataṃ rāmasya ca mahātmanaḥ
हितार्थमेतदुक्तं वः क्रियतां यदि रोचते ।
उच्यतां वा क्षमं यन्नः सर्वेषामेव वानराः ॥१०॥
hitārthametaduktaṃ vaḥ kriyatāṃ yadi rocate
ucyatāṃ vā kṣamaṃ yannaḥ sarveṣāmeva vānarāḥ
अङ्गदस्य वचः श्रुत्वा वचनं गन्धमादनः ।
उवाचाव्यक्तया वाचा पिपासाश्रमखिन्नया ॥११॥
aṅgadasya vacaḥ śrutvā vacanaṃ gandhamādanaḥ
uvācāvyaktayā vācā pipāsāśramakhinnayā
सदृशं खलु वो वाक्यमङ्गदो यदुवाच ह ।
हितं चैवानुकूलं च क्रियतामस्य भाषितम् ॥१२॥
sadṛśaṃ khalu vo vākyamaṅgado yaduvāca ha
hitaṃ caivānukūlaṃ ca kriyatāmasya bhāṣitam
पुनर्मार्गामहे शैलान्कन्दरांश्च दरीस्तथा ।
काननानि च शून्यानि गिरिप्रस्रवणानि च ॥१३॥
punarmārgāmahe śailānkandarāṃśca darīstathā
kānanāni ca śūnyāni giriprasravaṇāni ca
यथोद्दिष्टानि सर्वाणि सुग्रीवेण महात्मना ।
विचिन्वन्तु वनं सर्वे गिरिदुर्गाणि सर्वशः ॥१४॥
yathoddiṣṭāni sarvāṇi sugrīveṇa mahātmanā
vicinvantu vanaṃ sarve giridurgāṇi sarvaśaḥ
ततः समुत्थाय पुनर्वानरास्ते महाबलाः ।
विन्ध्यकाननसङ्कीर्णां विचेरुर्दक्षिणां दिशम् ॥१५॥
tataḥ samutthāya punarvānarāste mahābalāḥ
vindhyakānanasaṅkīrṇāṃ vicerurdakṣiṇāṃ diśam
ते शारदाभ्रप्रतिमं श्रीमद्रजतपर्वतम् ।
शृङ्गवन्तं दरीवन्तमधिरुह्य च वानराः ॥१६॥
te śāradābhrapratimaṃ śrīmadrajataparvatam
śṛṅgavantaṃ darīvantamadhiruhya ca vānarāḥ
तत्र लोध्रवनं रम्यं सप्तपर्णवनानि च ।
विचिन्वन्तो हरिवराः सीतादर्शनकाङ्क्षिणः ॥१७॥
tatra lodhravanaṃ ramyaṃ saptaparṇavanāni ca
vicinvanto harivarāḥ sītādarśanakāṅkṣiṇaḥ
तस्याग्रमधिरूढास्ते श्रान्ता विपुलविक्रमाः ।
न पश्यन्ति स्म वैदेहीं रामस्य महिषीं प्रियाम् ॥१८॥
tasyāgramadhirūḍhāste śrāntā vipulavikramāḥ
na paśyanti sma vaidehīṃ rāmasya mahiṣīṃ priyām
ते तु दृष्टिगतं कृत्वा तं शैलं बहुकन्दरम् ।
अवारोहन्त हरयो वीक्षमाणाः समन्ततः ॥१९॥
te tu dṛṣṭigataṃ kṛtvā taṃ śailaṃ bahukandaram
avārohanta harayo vīkṣamāṇāḥ samantataḥ
अवरुह्य ततो भूमिं श्रान्ता विगतचेतसः ।
स्थित्वा मुहूर्तं तत्राथ वृक्षमूलमुपाश्रिताः ॥२०॥
avaruhya tato bhūmiṃ śrāntā vigatacetasaḥ
sthitvā muhūrtaṃ tatrātha vṛkṣamūlamupāśritāḥ
ते मुहूर्तं समाश्वस्ताः किंचिद्भग्नपरिश्रमाः ।
पुनरेवोद्यताः कृत्स्नां मार्गितुं दक्षिणां दिशम् ॥२१॥
te muhūrtaṃ samāśvastāḥ kiṃcidbhagnapariśramāḥ
punarevodyatāḥ kṛtsnāṃ mārgituṃ dakṣiṇāṃ diśam
हनुमत्प्रमुखास्ते तु प्रस्थिताः प्लवगर्षभाः ।
विन्ध्यमेवादितस्तावद्विचेरुस्ते समन्ततः ॥२२॥
hanumatpramukhāste tu prasthitāḥ plavagarṣabhāḥ
vindhyamevāditastāvadviceruste samantataḥ