Перевод с санскрита: Катерина Смірнова (подробнее о переводчике читайте здесь: https://rama-ayana.ru/?page_id=379)
Итоговый литературный перевод на русский читайте здесь
तपस्स्वाध्यायनिरतं तपस्वी वाग्विदां वरम् ।
नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुङ्गवम् ॥ १ ॥
tapaḥ-svādhyāya-nirataṃ tapasvī vāg-vidām varam ।
nāradam paripapraccha vālmīkiḥ muni-puṅgavam || 1 ||
तपस् (tapas) – ср.р. аскетизм, подвижничество; स्वाध्याय (svādhyāya) – м.р. изучение (Вед); निरत (nirata) – довольный; तपस्विन् (tapasvin) – м.р. аскет; वाग्विद् (vāgvid) – красноречивый; वर (vara) – самый лучший; नारद (nārada) – Нарада, божественный мудрец; प्रछ् (prach) – спрашивать; वाल्मीकि (vālmīki) – Вальмики, мудрец, автор Рамаяны; मुनि (muni) – м.р. просветленный, мудрец, отшельник; पुङ्गव (puṅgava) – выдающийся, герой.
Аскет Вальмики спросил Нараду, выдающегося мудреца,
лучшего из красноречивых, довольного подвижничеством и изучением Вед.
को न्वस्मिन्साम्प्रतं लोके गुणवान्कश्च वीर्यवान् ।
धर्मज्ञश्च कृतज्ञश्च सत्यवाक्यो दृढव्रत: ॥ २ ॥
kaḥ nu asmin sāmpratam loke guṇavān kaḥ ca vīryavān ।
dharma-jñaḥ ca kṛta-jñaḥ ca satya-vākyaḥ dṛḍha-vrataḥ || 2 ||
क (ka) – кто? नु (nu) – же; इदम् (idam) – этот; साम्प्रतम् (sāmpratam) – сейчас, теперь; लोक (loka) – м.р. мир; गुणवन्त् (guṇavant) – добродетельный; च (ca) – и; वीर्यवन्त् (vīryavant) – доблестный; धर्मज्ञ (dharma-jña) – знающий закон/дхарму; कृतज्ञ (kṛta-jña) – благодарный; सत्यवाक्य (satya-vākya) – говорящий правду; दृढव्रत (dṛḍha-vrata) – твёрдый в обетах.
Кто же сейчас в этом мире добродетельный, и кто доблестный,
закон знающий и благодарный, говорящий правду, твёрдый в обетах?
चारित्रेण च को युक्तस्सर्वभूतेषु को हित: ।
विद्वान्क: कस्समर्थश्च कश्चैकप्रियदर्शन: ॥ ३ ॥
cāritreṇa ca kaḥ yuktaḥ sarva-bhūteṣu kaḥ hitaḥ ।
vidvān kaḥ kaḥ samarthaḥ ca kaḥ ca eka-priya-darśanaḥ || 3 ||
चारित्र (cāritra) – ср.р. хорошее поведение; च (ca) – и; क (ka) – кто? युक्त (yukta) – наделённый; सर्व (sarva) – все; भूत (bhūta) – ср.р. живое существо; हित (hita) – благосклонный к; विद्वान् (vidvān) – учёный, мудрый; समर्थ (samartha) – сильный, способный; एक (eka) – один, единственный; प्रिय (priya) – милый, дорогой, приятный; दर्शन (darśana) – показывающий, являющий.
И кто хорошим поведением наделённый, кто ко всем живым существам благосклонный,
Кто учёный, и кто способный, и кто только приятность являющий?
आत्मवान्को जितक्रोधो द्युतिमान्कोऽनसूयक: ।
कस्य बिभ्यति देवाश्च जातरोषस्य संयुगे ॥ ४ ॥
ātmavān kaḥ jita-krodhaḥ dyutimān kaḥ anasūyakaḥ ।
kasya bibhyati devāḥ ca jāta-roṣasya saṃyuge || 4 ||
आत्मवन्त् (ātmavant) – владеющий собой; क (ka) – кто? जित (jita) – победивший; क्रोध (krodha) – м.р. гнев; द्युतिमन्त् (dyutimant) – прекрасный, сияющий; अनसूयक (anasūyaka) – довольный, не ворчливый; भी (bhī) – бояться; देव (deva) – м.р. божество; च (ca) – и; जात (jāta) – м.р. сын, рождённый; रोष (roṣa) – м.р. гнев, ярость; संयुग (saṃyuga) – ср.р сражение.
Кто собой владеющий, гнев победивший, кто прекрасный, не ворчливый,
И кого, разгневанного, в сражении божества боятся?
एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं परं कौतूहलं हि मे ।
महर्षे त्वं समर्थोऽसि ज्ञातुमेवंविधं नरम् ॥ ५ ॥
etat icchāmi aham śrotum param kautūhalam hi me ।
maharṣe tvaṃ samarthaḥ asi jñātum evam-vidham naram || 5 ||
एतद् (etad) – это; इष् (iṣ) – желать; मद् (mad) – я; श्रु (śru) – слышать; पर (para) – чрезвычайный; कौतूहल (kautūhala) – ср.р. любопытство, интерес; हि (hi) – ведь; महर्षि (maharṣi) – великий провидец; त्वद् (tvad) – ты; समर्थ (samartha) – сильный, способный; अस् (as) – быть; ज्ञा (jñā) – знать; एवंविध (evam-vidha) – такой; नर (nara) – м.р. человек.
Это я желаю услышать, ведь очень интересно мне,
О, великий провидец, ты должен знать такого человека.
श्रुत्वा चैतत् त्रिलोकज्ञो वाल्मीकेर्नारदो वच: ।
श्रूयतामिति चामन्त्र्य प्रहृष्टो वाक्यमब्रवीत् ॥ ६ ॥
śrutvā ca etat tri-loka-jñaḥ vālmīkeḥ nāradaḥ vacaḥ ।
śrūyatām iti ca āmantrya prahṛṣṭaḥ vākyam abravīt ॥ 6 ॥
श्रु (śru) – слышать; च (ca) – и; एतद् (etad) – это; त्रिलोकज्ञ (tri-loka-jña) – знающий все три мира; वाल्मीकि (vālmīki) – Вальмики; नारद (nārada) – Нарада; वचस् (vaca) – ср.р. слово, речь; श्रु (śru) – слышать; इति (iti) – так, вот; मन् – обращаться, отвечать; प्रहृष्ट (prahṛṣṭa) – радостный; वाक्य (vākya) – ср.р. слово; ब्रू (brū) – говорить.
И эту речь от Вальмики услышав, знаток трёх миров Нарада
Ответив: “Да будет услышано” радостный слово молвил.
बहवो दुर्लभाश्चैव ये त्वया कीर्तिता गुणा: ।
मुने वक्ष्याम्यहं बुद्ध्वा तैर्युक्तश्श्रूयतान्नर: ॥ ७ ॥
bahavaḥ durlabhāḥ ca eva ye tvayā kīrtitāḥ guṇāḥ ।
mune vakṣyāmi aham buddhvā taiḥ yuktaḥ śrūyatām naraḥ ॥ 7 ॥
बहु (bahu) – многочисленный; दुर्लभ (durlabha) – труднодостижимый, редкий; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; यद् (yad) – который; त्वद् (tvad) – ты; कीर्तित (kīrtita) – названный, прославленный; गुण (guṇa) – м.р. качество, добродетель; मुनि (muni) – м.р. просветленный, мудрец, отшельник; वच् (vac) – говорить; मद् (mad) – я; बुध् (budh) – пробуждать, изучать, понимать; तद् (tad) – м.р. он, тот; युक्त (yukta) – наделённый; श्रु (śru) – слышать; नर (nara) – м.р. человек.
Многочисленны и труднодостижимы названный тобою добродетели.
О, мудрец, подумав, расскажу я. Да будет известен человек, наделённый ими.
इक्ष्वाकुवंशप्रभवो रामो नाम जनैः श्रुतः |
नियतात्मा महावीर्यो द्युतिमान्धृतिमान्वशी ॥ ८ ॥
ikṣvāku-vaṃśa-prabhavaḥ rāmaḥ nāma janaiḥ śrutaḥ |
niyata-ātmā mahā-vīryaḥ dyutimān dhṛtimān vaśī ॥ 8 ॥
इक्ष्वाकु (ikṣvāku) – Икшваку; वंश (vaṃśa) – м.р. род, семья; प्रभव (prabhava) – происходящий из; राम (rāma) – Рама; नामन् (nāman) – ср.р имя; जन (jana) – м.р. человек; श्रुत (śruta) – услышанное, известное; नियतात्मन् (niyata-ātman) – обуздавший себя; महावीर्य (mahā-vīrya) – наделённый огромной силой; द्युतिमन्त् (dyutimant) – прекрасный, сияющий; धृतिमन्त् (dhṛtimant) – стойкий, решительный; वशिन् (vaśin) – обладающий властью, м.р. владыка.
Происходящий из рода Икшваку, именуемый Рама, людьми слушаемый,
Себя обуздавший, наделённый огромной силой, прекрасный, решительный, обладающий властью.
बुद्धिमान्नीतिमान्वाग्मी श्रीमाञ्शत्रुनिबर्हणः |
विपुलांसो महाबाहुः कम्बुग्रीवो महाहनुः ॥ ९ ॥
buddhimān nītimān vāgmī śrīmān śatru-nibarhaṇaḥ |
vipula-aṃsaḥ mahā-bāhuḥ kambu-grīvaḥ mahā-hanuḥ ॥ 9 ॥
बुद्धिमन्त् (buddhimant) – мудрый; नीतिमन्त् (nītimant) – знающий как себя вести; वाग्मिन् (vagmin) – красноречивый; श्रीमत् (śrīmat) – богатый, известный; शत्रु (śatru) – м.р. враг; निबर्हण (nibarhaṇa) – искореняющий; विपुलांस (vipula-aṃsa) – широкоплечий; महाबाहु (mahā-bāhu) – мощнорукий; कम्बुग्रीव (kambu-grīva) – с шеей, как раковина; महाहनु (mahā-hanu) – с волевым подбородком.
Мудрый, знающий как себя вести, красноречивый, врагов искореняющий,
С широкими плечами, сильными руками, с прекрасной шеей, с волевым подбородком.
महोरस्को महेष्वासो गूढजत्रुररिन्दमः |
आजानुबाहुः सुशिराः सुललाटः सुविक्रमः ॥ १० ॥
mahā-uraskaḥ mahā-iṣvāsaḥ gūḍha-jatruḥ arim-damaḥ |
ājānu-bāhuḥ suśirāḥ sulalāṭaḥ suvikramaḥ ॥ 10 ॥
महोरस्क (mahā-uraska) – широкогрудый; महेष्वास (mahā-iṣvāsa) – искусный стрелок из лука; गूढजत्रु (gūḍha-jatru) – со спрятанными ключицами; अरि (ari) – м.р. враг; दम (dama) – усмиряющий, укрощающий; आजानुबाहु (ājānu-bāhu) – с руками по колено; सुशिरस (suśiras) – чья голова имеет благородные черты; सुललाट (sulalāṭa) – имеющий красивый лоб; सुविक्रम (suvikrama) – очень доблестный.
Широкогрудый, искусный стрелок из лука, со спрятанными ключицами, врага укрощающий,
С длинными руками, благородной головой, красивым лбом, очень доблестный.
समः समविभक्ताङ्गः स्निग्धवर्णः प्रतापवान् |
पीनवक्षा विशालाक्षो लक्ष्मीवाञ्शुभलक्षणः॥ ११ ॥
samaḥ sama-vibhakta-aṅgaḥ snigdha-varṇaḥ pratāpavān |
pīna-vakṣā viśāla-akṣaḥ lakṣmīvān śubha-lakṣaṇaḥ ॥ 11 ॥
सम (sama) – симметричный; समविभक्ताङ्ग (sama-vibhakta-aṅgaḥ) – имеющий пропорциональные конечности; स्निग्धवर्ण (snigdha-varṇa) – имеющий сияющую кожу лица; प्रतापवन्त् (pratāpavant) – величественный; पीनवक्षस् (pīna-vakṣas) – имеющий развитую грудную клетку; विशालाक्ष (viśāla-akṣa) – имеющий большие глаза; लक्ष्मीवन्त् (lakṣmīvant) – удачливый; शुभलक्षण (śubha-lakṣaṇa) – отмеченный счастливыми знаками.
Симметричный, с пропорциональными конечностями, с сияющей кожей лица, величественный,
С развитой грудной клеткой, с большими глазами, удачливый, отмеченный счастливыми знаками.
धर्मज्ञः सत्यसन्धश्च प्रजानां च हिते रतः |
यशस्वी ज्ञानसम्पन्नः शुचिर्वश्यः समाधिमान् ॥ १२ ॥
dharma-jñaḥ satya-sandhaḥ ca prajānāṃ ca hite rataḥ |
yaśasvī jñāna-sampannaḥ śuciḥ vaśyaḥ samādhimān ॥ 12 ॥
धर्मज्ञ (dharma-jña) – знающий закон/дхарму; सत्यसन्ध (satya-sandhaḥ) – верный данному слову; च (ca) – и; प्रजा (prajā) – ж.р. подданные; हित (hita) – ср.р. благо; रत (rata) – нашедший удовольствие в чем-то; यशस्विन् (yaśasvin) – прославленный; ज्ञानसम्पन्न (jñāna-sampanna) – наделённый знанием; शुचि (śuci) – честный; वश्य (vaśya) – покорный, послушный; समाधिमन्त् (samādhimant) – сосредоточенный.
Знающий закон и верный данному слову, и в благе подданных нашедший удовольствие,
Прославленный, наделённый знанием, честный, послушный, сосредоточенный.
प्रजापतिसमः श्रीमान् धाता रिपुनिषूदनः |
रक्षिता जीवलोकस्य धर्मस्य परिरक्षिता |
रक्षिता स्वस्य धर्मस्य स्वजनस्य च रक्षिता |
वेदवेदाङ्गतत्त्वज्ञो धनुर्वेदे च निष्ठितः ॥ १३ ॥
prajāpati-samaḥ śrīmān dhātā ripu-niṣūdanaḥ |
rakṣitā jīva-lokasya dharmasya parirakṣitā |
rakṣitā svasya dharmasya sva-janasya ca rakṣitā |
veda-vedāṅga-tattva-jñaḥ dhanus-vede ca niṣṭhitaḥ ॥ 13 ॥
प्रजापति (prajāpati) – бог Брахма; सम (sama) – равный; श्रीमन्त् (śrīmant) – почтеннейший, великолепный; धातृ (dhātṛ) – м.р. создатель, хранитель; रिपु (ripu) – м.р. враг; निषूदन (niṣūdana) – сокрушитель; रक्षितृ (rakṣitṛ) – м.р. защитник; जीवलोक (jīva-loka) – м.р. мир живых, люди; धर्म (dharma) – м.р. дхарма, закон; परिरक्षितृ (parirakṣitṛ) – м.р. покровитель; स्व (sva) – свой; जन (jana) – м. р. человек, подданный; च (ca) – и; वेदवेदाङ्गतत्त्वज्ञ (veda-vedāṅga-tattva-jña) – тот, кто знает суть Вед и Веданг; धनुर्वेद (dhanus-veda) – искусство стрельбы из лука; निष्ठित (niṣṭhita) – совершенный.
Богу Брахме равный, почтеннейший, создатель, врагов сокрушитель,
Защитник людей, покровитель закона,
Защитник своего закона и защитник своих подданных,
Знающий суть Вед и Веданг, и в искусстве стрельбы из лука совершенный.
सर्वशास्त्रार्थतत्त्वज्ञो स्मृतिमान्प्रतिभानवान् |
सर्वलोकप्रियः साधुरदीनात्मा विचक्षणः ॥ १४ ॥
sarva-śāstra-artha-tattva-jñaḥ smṛtimān pratibhānavān |
sarva-loka-priyaḥ sādhuḥ adīna-ātmā vicakṣaṇaḥ ॥ 14 ॥
सर्वशास्त्रार्थतत्त्वज्ञ (sarva-śāstra-artha-tattva-jña) – тот, кто знает суть всех шастр; स्मृतिमन्त् (smṛtimant) – уважающий законы смрити; प्रतिभानवन्त् (pratibhānavant) – талантливый, одарённый; सर्वलोकप्रिय (sarva-loka-priya) – всему народу приятный; साधु (sādhu) – добродетельный; अदीनात्मन् (adīna-ātman) – тот, кто весёлый сердцем; विचक्षण (vicakṣaṇa) – благоразумный, рассудительный.
Знающий суть всех шастр, уважающий законы смрити, талантливый,
Всему народу приятный, добродетельный, весёлый сердцем, благоразумный.
सर्वदाभिगतः सद्भिः समुद्र इव सिन्धुभिः |
आर्यः सर्वसमश्चैव सदैकप्रियदर्शनः ॥ १५ ॥
sarvadā abhigataḥ sadbhiḥ samudraḥ iva sindhubhiḥ |
āryaḥ sarva-samaḥ ca eva sadā eka-priya-darśanaḥ ॥ 15 ॥
सर्वदा (sarvadā) – всегда; अभिगत (abhigata) – окружённый; सत् (sat) – м.р. хороший человек; समुद्र (samudra) – м.р. море, океан; इव (iva) – как; सिन्धु (sindhu) – м.р., ж.р. река, океан, страна; आर्य (ārya) – благородный; सर्व (sarva) – все, всё; सम (sama) – равный, одинаковый; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; सदा (sadā) – всегда; एक (eka) – один, единственный; प्रिय (priya) – милый, дорогой, приятный; दर्शन (darśana) – показывающий, являющий.
Всегда окружённый хорошими людьми, как океан реками,
Благородный и ко всем одинаковый, всегда одну приятность являющий.
स च सर्वगुणोपेतः कौसल्यानन्दवर्धनः |
समुद्र इव गाम्भीर्ये धैर्येण हिमवानिव ॥ १६ ॥
sa ca sarva-guṇa-upetaḥ kausalyā-ānanda-vardhanaḥ |
samudraḥ iva gāmbhīrye dhairyeṇa himavān iva ॥ 16 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; च (ca) – и; सर्व (sarva) – все, всё; गुण (guṇa) – м.р. качество, добродетель; उपेत (upeta) – снабжённый, одарённый; कौसल्या (kausalyā) – Каусалья; आनन्द (ānanda) – м.,ср.р. радость; वर्धन (vardhana) – усиливающий; समुद्र (samudra) – м.р. море, океан; इव (iva) – как; गाम्भीर्य (gāmbhīrya) – ср.р. глубина; धैर्य (dhairya) – ср.р. стойкость; हिमवन्त् (himavant) – гора.
И он, всеми добродетелями одарённый, Каусальи радость увеличивающий,
Как океан по глубине, стойкостью как гора.
विष्णुना सदृशो वीर्ये सोमवत्प्रियदर्शनः |
कालाग्निसदृशः क्रोधे क्षमया पृथिवीसमः |
धनदेन समस्त्यागे सत्ये धर्म इवापरः ॥ १७ ॥
viṣṇunā sadṛśaḥ vīrye somavat priya-darśanaḥ |
kāla-agni-sadṛśaḥ krodhe kṣamayā pṛthivī-samaḥ |
dhanadena samaḥ tyāge satye dharmaḥ iva aparaḥ | ॥ 17 ॥
विष्णु (viṣṇu) – Вишну; सदृश (sadṛśa) – подобный; वीर्य (vīrya) – м.р. сила, мощь; सोमवत् (somavat) – подобный Луне; प्रिय (priya) – милый, приятный; दर्शन (darśana) – показывающий, являющий; काल (kāla) – м.р. время; अग्नि (agni) – Агни, бог огня; क्रोध (krodha) – м.р. гнев; क्षमा (kṣamā) – ж.р. терпение; पृथिवी (pṛthivī) – ж.р. земля; सम (sama) – равный; धनद (dhanada) – Кубера; सम (sama) – равный; त्याग (tyāga) – м.р. раздача даров; सत्य (satya) – истинный, ср.р. правда, истина; धर्म (dharma) – м.р. дхарма, закон; इव (iva) – как; अपर – превосходный, несравненный.
Богу Вишну в силе подобный, как Луна миловидный,
Огню Калагни* подобный в гневе, терпением земле равный,
С Куберой равный в раздаче даров, в истине превосходный как закон.
- Калагни – чёрный божественно-инфернальный огонь времени.
तमेवङ्गुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम् |
ज्येष्ठं श्रेष्ठगुणैर्युक्तं प्रियं दशरथः सुतम् |
प्रकृतीनां हितैर्युक्तं प्रकृतिप्रियकाम्यया।
यौवराज्येन संयोक्तुमैच्छत्प्रीत्या महीपतिः ॥ १८ ॥
tam evam-guṇa-sampannam rāmaṃ satya-parākramam |
jyeṣṭham śreṣṭha-guṇaiḥ yuktam priyam daśarathaḥ sutam |
prakṛtīnām hitaiḥ yuktam prakṛti-priya-kāmyayā।
yauvarājyena saṃyoktum aicchat prītyā mahī-patiḥ ॥ 18 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; एवङ्गुण (evam-guṇa) – м.р. качество, добродетель; सम्पन्न (sampanna) – наделённый; राम (rāma) – Рама; सत्य (satya) – истинный, ср.р. правда, истина; पराक्रम (parākrama) – м.р. сила, мощь; ज्येष्ठ (jyeṣṭha) – наилучший, самый старший,; श्रेष्ठ (śreṣṭha) – наилучший; गुण (guṇa) – м.р. качество, добродетель; युक्त (yukta) – соединённый, наделённый; प्रिय (priya) – милый, дорогой; दशरथ (daśaratha) – Дашаратха, отец Рамы; सुत (suta) – м.р. сын; प्रकृति (prakṛti) – ж.р. природа, мн.ч подданные; हित (hita) – ср.р. добро, благо; युक्त (yukta) – соединённый, связанный; प्रियकाम्या (priya-kāmyā) – ж.р. доброжелательность; यौवराज्य (yauvarājya) – с.р. наследник престола; संयुज् (saṃyuj) – снабжать, наделять; इष् (iṣ) – желать; प्रीति (prīti) – ж.р. любовь, расположение; महीपति (mahī-patiḥ) – м.р. царь;
Его, Раму, такими добродетелями наделённого, истинно доблестного,
Самого старшего дорогого сына, наилучшими добродетелями обладающего,
С подданных благом связанного, к подданным с доброжелательностью,
Царь Дашаратха, с любовью хотел назначить наследником.
तस्याभिषेकसम्भारान्दृष्ट्वा भार्याथ कैकयी |
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत |
विवासनं च रामस्य भरतस्याभिषेचनम् ॥ १९ ॥
tasya abhiṣeka-sambhārān dṛṣṭvā bhāryā atha kaikayī |
pūrvam datta-varā devī varam enam ayācata |
vivāsanam ca rāmasya bharatasya abhiṣecanam ॥ 19 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; अभिषेक (abhiṣeka) – помазание; सम्भार (sambhāra) – м.р. приготовление; दृष् (dṛṣ) – смотреть; भार्या (bhāryā) – ж.р. жена; अथ (atha) – но, затем; कैकयी (kaikayī) – Каикейи; पूर्व (pūrva) – прежде, раньше; दत्तवर (datta-vara) – тот, кому было даровано загадать желание; देवी (devī) – ж.р. царица; वर (vara) – м.р. желание, дар; इदम् (idam) – ср.р. этот; याच् (yāc) – просить; विवासन (vivāsana) – ср.р. изгнание; च (ca) – и; राम (rāma) – Рама; भरत (bharata) – Бхарата, сын Каикейи, брат Рамы; अभिषेचन (abhiṣecana) – ср.р. посвящение на царствование.
Затем, увидев приготовления к его помазанию, жена Каикейи,
(которой) ранее (царём) было даровано (исполнение) желания, дар такой захотела:
Изгнание Рамы и посвящение на царствование Бхарата.
स सत्यवचनाद्राजा धर्मपाशेन संयतः |
विवासयामास सुतं रामं दशरथः प्रियम् ॥ २० ॥
sa satya-vacanāt rājā dharma-pāśena saṃyataḥ |
vivāsayām āsa sutam rāmam daśarathaḥ priyam ॥ 20 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; सत्यवचन (satya-vacana) – обещание; राजन् (rājan) – м.р. царь; धर्म (dharma) – м.р. дхарма, закон; पाश (pāśa) – м.р. узы, путы; संयत (saṃyata) – связанный; विवासय् (vivāsay) – удалять, отправлять; सुत (suta) – м.р. сын; राम (rāma) – Рама; दशरथ (daśaratha) – Дашаратха; प्रिय (priya) – милый, дорогой;
Тот царь Дашаратха, из-за обещания узами закона связанный
Милого сына Раму изгнал.
स जगाम वनं वीरः प्रतिज्ञामनुपालयन् |
पितुर्वचननिर्देशात्कैकेय्याः प्रियकारणात् ॥ २१ ॥
sa jagāma vanam vīraḥ pratijñām anupālayan |
pituḥ vacana-nirdeśāt kaikeyyāḥ priya-kāraṇāt ॥ 21 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; गम् (gam) – идти; वन (vana) – ср.р. лес; वीर (vīra) – м.р. герой; प्रतिज्ञा (pratijñā) – ж.р. обещание; अनुपालयन्त् (anupālayant) – соблюдающий; पितृ (pitṛ) – м.р. отец; वचन (vacana) – ср.р. слово; निर्देश (nirdeśa) – м.р. приказание, повеление; कैकयी (kaikayī) – Каикейи; प्रिय (priya) – милый, приятный; कारण (kāraṇa) – ср.р. причина.
Тот герой в лес ушёл, обещание соблюдающий,
По словесному распоряжению отца, (чтобы) Каикейи сделать приятно.
तं व्रजन्तं प्रियो भ्राता लक्ष्मणोऽनुजगाम ह |
स्नेहाद्विनयसम्पन्नः सुमित्रानन्दवर्धनः |
भ्रातरं दयितो भ्रातुः सौभ्रात्रमनुदर्शयन् ॥ २२ ॥
tam vrajantam priyaḥ bhrātā lakṣmaṇaḥ anujagāma ha |
snehāt vinaya-sampannaḥ sumitrā-ānanda-vardhanaḥ |
bhrātaram dayitaḥ bhrātuḥ saubhrātram anudarśayan ॥ 22 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; व्रजन्त् (vrajant) – изгоняемый; प्रिय (priya) – милый, приятный; भ्रातृ (bhrātṛ) – м.р. брат; लक्ष्मण (lakṣmaṇa) – Лакшмана, брат Рамы; गम् (gam) – идти; ह (ha) – ведь, же, конечно; स्नेह (sneha) – м.р. любовь; विनय (vinaya) – м.р. почтительность, вежливость; सम्पन्न (sampanna) – наделённый; सुमित्रा (sumitrā) – Сумитра, мать Лакшмана; आनन्द (ānanda) – м.,ср.р. радость; वर्धन (vardhana) – усиливающий, दयित (dayita) – любимый, родной; सौभ्रात्र (saubhrātra) – ср.р. братская дружба; अनुदर्शय् (anudarśay) – показывать.
Милый, родной брат Лакшмана сопроводил его, изгоняемого,
От любви почтительностью наделённый, Сумитры радость увеличивающий,
Брату братскую дружбу показывающий.
रामस्य दयिता भार्या नित्यं प्राणसमा हिता ।
जनकस्य कुले जाता देवमायेव निर्मिता ॥ २३ ॥
rāmasya dayitā bhāryā nityam prāṇasamā hitā ।
janakasya kule jātā deva-māyā iva nirmitā ॥ 23 ॥
राम (rāma) – Рама; दयिता (dayitā) – любимая; भार्या (bhāryā) – ж.р. жена; नित्यम् (nityam) – всегда, постоянно, प्राणसमा (prāṇasamā) – дорогая, как жизнь; हिता (hitā) – благосклонная; जनक (janaka) – Джанака, отец Ситы, कुल (kula) – ср.р. семья; जाता (jātā) – рождённая; देवमाया (deva-māyā) – божественная иллюзия; इव (iva) – как; निर्मिता (nirmitā) – созданная.
Рамы любимая жена, всегда (ему) дорогая, как жизнь, благосклонная,
В семье Джанаки рождённая, как божественная иллюзия созданная.
सर्वलक्षणसम्पन्ना नारीणामुत्तमा वधूः |
सीताप्यनुगता रामं शशिनं रोहिणी यथा ॥ २४ ॥
sarva-lakṣaṇa-sampannā nārīṇām uttamā vadhūḥ |
sītā api anugatā rāmam śaśinam rohiṇī yathā ॥ 24 ॥
सर्व (sarva) – все, весь; लक्षण (lakṣaṇa) – ср.р. качество, примета; सम्पन्न (sampanna) – наделённый; नारी (nārī) – ж.р. женщина; उत्तम (uttama) – наилучший; वधू (vadhū) – ж.р. супруга, женщина; सीता (sītā) – Сита, жена Рамы; अपि (api) – также, тоже; गम् (gam) – идти; राम (rāma) – Рама; शशिन् (śaśin) – эпитет Луны; रोहिणी (rohiṇī) – Рохини, одна из 27 накшатр, любимая жена Луны; यथा (yathā) – как.
Всеми (благими) качествами наделённая супруга, лучшая среди женщин,
Сита также за Рамой последовала, как за Луной Рохини.
पौरैरनुगतो दूरं पित्रा दशरथेन च |
शृङ्गवेरपुरे सूतं गङ्गाकूले व्यसर्जयत् ॥ २५ ॥
pauraiḥ anugataḥ dūram pitrā daśarathena ca |
śṛṅgavera-pure sūtam gaṅgā-kūle vyasarjayat ॥ 25 ॥
पौर (paura) – м.р. горожанин; अनुगत (anugata) – сопровождаемый; दूरम् (dūram) – далеко; पितृ (pitṛ) – м.р. отец; दशरथ (daśaratha) – Дашаратха; च (ca) – и; शृङ्गवेर (śṛṅgavera) – Шрингавера, город; पुर (pura) – ср.р. город; सूत (sūta) – м.р. возница; गङ्गा (gaṅgā) – река Ганга; कूल (kūla) – ср.р. берег реки; सर्ज् (sarj) – отпускать.
Далеко горожанами и отцом Дашаратхой сопровождённый,
На берегу Ганга в городе Шрингавера (Рама) возничего отпустил.
ते वनेन वनं गत्वा नदीस्तीर्त्वा बहूदकाः |
चित्रकूटमनुप्राप्य भरद्वाजस्य शासनात् ॥ २६ ॥
te vanena vanam gatvā nadīḥ tīrtvā bahu-udakāḥ |
citra-kūṭam anuprāpya bharadvājasya śāsanāt ॥ 26 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; वन (vana) – ср.р. лес; गम् (gam) – идти; नदी (nadī) – ж.р. река; तर् (tar) – переправляться через; बहूदक (bahu-udaka) – полноводный; चित्रकूट (citra-kūṭa) – Читракута, город; प्राप् (prāp) – достигать; भरद्वाज (bharadvāja) – Бхарадваджа, мудрец; शासन (śāsana) – ср.р. приказ, повеление.
Они за лесом лес пройдя, через реки полноводные переправившись,
Читракуты достигнув, по повелению Бхарадваджа
रम्यमावसथं कृत्वा रममाणा वने त्रयः |
देवगन्धर्वसङ्काशास्तत्र ते न्यवसन्सुखम् ॥ २७ ॥
ramyam āvasatham kṛtvā ramamāṇāḥ vane trayaḥ |
deva-gandharva-saṅkāśāḥ tatra te nyavasan sukham ॥ 27 ॥
रम्य (ramya) – прекрасный; आवसथ (āvasatha) – м.р. жилище; कृ (kṛ) – делать; रममाण (ramamāṇa) – наслаждающийся; वन (vana) – ср.р. лес; त्रय (traya) – трое; देव (deva) – м.р. божество; गन्धर्व (gandharva) – м.р. гандхарвы; सङ्काश (saṅkāśa) – похожий, подобный; तत्र (tatra) – там; तद् (tad) – м.р. он, тот; वस् (vas) – жить; सुखम (sukham) – счастливо.
Прекрасное жилище сделав, там в лесу они трое счастливо
жили наслаждающиеся, богам и гандхарвам подобные.
चित्रकूटं गते रामे पुत्रशोकातुरस्तदा |
राजा दशरथः स्वर्गं जगाम विलपन्सुतम् ॥ २८ ॥
citrakūṭam gate rāme putra-śoka-āturaḥ tadā |
rājā daśarathaḥ svargam jagāma vilapan sutam ॥ 28 ॥
चित्रकूट (citra-kūṭa) – Читракута; गत (gata) – ушедший; राम (rāma) – Рама; पुत्र (putra) – м.р. сын; शोक (śoka) – м.р. горе, печаль; आतुर (ātura) – страдающий; तदा (tadā) – тогда; राजन् (rājan) – м.р. царь; दशरथ (daśaratha) – Дашаратха; स्वर्ग (svarga) – м.р. небо; विलपन्त् (vilapant) – причитающий, оплакивающий; सुत (suta) – м.р. сын.
Когда Рама ушёл в Читракуту, тогда страдающий от горя по сыну,
Сына оплакивающий царь Дашаратха умер.
मृते तु तस्मिन्भरतो वसिष्ठप्रमुखैर्द्विजैः |
नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः |
स जगाम वनं वीरो रामपादप्रसादकः ॥ २९ ॥
mṛte tu tasmin bharataḥ vasiṣṭha-pramukhaiḥ dvijaiḥ |
niyujyamānaḥ rājyāya na aicchat rājyam mahābalaḥ |
sa jagāma vanam vīraḥ rāma-pāda-prasādakaḥ ॥ 29 ॥
मृत (mṛta) – мёртвый; तु (tu) – но, же; तद् (tad) – м.р. он, тот; भरत (bharata) – Бхарата; वसिष्ठ (vasiṣṭha) – Васиштха, риши; प्रमुख (pramukha) – главный; द्विज (dvija) – м.р. дваждырождёный; नियुज्यमान (niyujyamāna) – быть назначенным; राज्य (rājya) – ср.р. царство; न (na) – не; इष् (iṣ) – желать; महाबल (mahābala) – могучий; गम् (gam) – идти; वन (vana) – ср.р. лес; वीर (vīra) – м.р. герой; राम (rāma) – Рама; पाद (pāda) – м.р. стопа; प्रसादक (prasādaka) – возносящий молитвы.
Но когда он умер, Бхарата, дваждырождёнными, Васиштхой возглавляемыми,
на царствование назначенный, царство не пожелал, могучий.
Тот герой в лес ушёл к стопам Рамы молитвы возносящий.
गत्वा तु सुमहात्मानं रामं सत्यपराक्रमम् ।
अयाचद्भ्रातरं राममार्यभावपुरस्कृतः ॥ ३० ॥
gatvā tu su-mahātmānam rāmam satya-parākramam ।
ayācat bhrātaram rāmam ārya-bhāva-puraḥ-kṛtaḥ ॥ 30 ॥
गत्वा (gatvā) – пойдя; तु (tu) – но, же; सुमहात्मन् (su-mahātman) – очень уважаемый; राम (rāma) – Рама; सत्यपराक्रम (satya-parākrama) – истинно могущественный; याच् (yāc) – просить; भ्रातृ (bhrātṛ) – м.р. брат; आर्यभावपुरस्कृत (ārya-bhāva-puras-kṛta) – руководствующийся благородными намерениями.
Пойдя же к очень уважаемому, истинно могущественному Раме,
Брата Раму попросил, руководствующийся благородными намерениями.
त्वमेव राजा धर्मज्ञ इति रामं वचोऽब्रवीत् ।
रामोऽपि परमोदारः सुमुखः सुमहायशाः ।
न चैच्छत्पितुरादेशाद्राज्यं रामो महाबलः ॥ ३१ ॥
tvam eva rājā dharma-jña iti rāmam vacaḥ abravīt ।
rāmaḥ api parama-udāraḥ su-mukhaḥ su-mahā-yaśāḥ ।
na ca aicchat pituḥ ādeśāt rājyam rāmaḥ mahābalaḥ ॥ 31 ॥
त्वद् (tvad) – м.р. ты; एव (eva) – именно, только; राजन् (rājan) – м.р. царь; धर्मज्ञ (dharma-jña) – знающий закон/дхарму; इति (iti) – так; राम (rāma) – Рама; वचस् (vacas) – ср.р. слово, речь; ब्रू (brū) – говорить; अपि (api) – также, даже, же; परमोदार (parama-udāra) – возвышенный, благородный; सुमुख (su-mukha) – очаровательный; सुमहायशस् (su-mahā-yaśas) – очень уважаемый/прославляемый; न (na) – не; च (ca) – и; इष् (iṣ) – желать; पितृ (pitṛ) – м.р. отец; आदेश (ādeśa) – м.р. указание; राज्य (rājya) – ср.р. царство; महाबल (mahābala) – могучий.
«Именно ты – царь, о, закон знающий» – Раме слова сказал.
Рама же, благородный, очаровательный, очень уважаемый
Согласно указанию отца царство не захотел, могучий.
पादुके चास्य राज्याय न्यासं दत्त्वा पुनः पुनः |
निवर्तयामास ततो भरतं भरताग्रजः ॥ ३२ ॥
pāduke ca asya rājyāya nyāsam dattvā punaḥ punaḥ |
nivartayām āsa tataḥ bharatam bharata-agrajaḥ ॥ 32 ॥
पादुका (pādukā) – ж.р. сандалия; च (ca) – и; इदम् (idam) – этот; राज्य (rājya) – ср.р. царство; न्यास (nyāsa) – м.р. залог, доверие; दा (dā) – давать; पुनः (punaḥ) – опять, снова; निवर्तय (nivartaya) – возвращать; ततः (tataḥ) – затем, так; भरत (bharata) – Бхарата; अग्रज (agraja) – м.р. старший брат.
И пару сандалий в качестве залога на царствование дав,
Снова и снова так Бхарату возвращал старший брат.
स काममनवाप्यैव रामपादावुपस्पृशन् |
नन्दिग्रामेऽकरोद्राज्यं रामागमनकाङ्क्षया ॥ ३३ ॥
sa kāmam anavāpya eva rāma-pādau upaspṛśan |
nandi-grāme akarod rājyaṃ rāma-āgamana-kāṅkṣayā ॥ 33 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; काम (kāma) – м.р. желание; अनवाप्य (anavāpya) – не достигнув; एव (eva) – именно, только, же; राम (rāma) – Рама; पाद (pāda) – м.р. стопа; उपस्पृशन्त् (upaspṛśant) – касающийся; नन्दिग्राम (nandi-grāma) – деревня Нанди; कृ (kṛ) – делать; राज्य (rājya) – ср.р. царство; आगमन (āgamana) – ср.р. приход; काङ्क्ष् (kāṅkṣ) – ожидать.
Он же, не достигнув желаемого, к сандалиям Рамы касающийся
в деревне Нанди царствовал, Рамы приход ожидая.
गते तु भरते श्रीमान्सत्यसन्धो जितेन्द्रियः ।
रामस्तु पुनरालक्ष्य नागरस्य जनस्य च |
तत्रागमनमेकाग्रो दण्डकान्प्रविवेश ह ॥ ३४ ॥
gate tu bharate śrīmān satya-sandhaḥ jita-indriyaḥ ।
rāmaḥ tu punaḥ ālakṣya nāgarasya janasya ca |
tatra āgamanam ekāgraḥ daṇḍakān praviveśa ha ॥ 34 ॥
गत (gata) – ушедший; तु (tu) – но, же; भ्रातृ (bhrātṛ) – м.р. брат; श्रीमत् (śrīmat) – блистательный, благородный; सत्यसन्ध (satya-sandha) – верный своим обещаниям/словам; जितेन्द्रिय (jita-indriya) – тот, кто взял под контроль свои чувства; राम (rāma) – Рама; पुनः (punaḥ) – опять, снова; आलक्ष् (ālakṣ) – замечать; नागर (nāgara) – городской; जन (jana) – м.р. человек, люди; च (ca) – и; तत्र (tatra) – там, туда; आगमन (āgamana) – ср.р. приход; एकाग्र (ekāgra) – целеустремлённый, внимательный; दण्डक (daṇḍaka) – лес Дандака; विश् (viś) – входить; ह (ha) – ведь, же, конечно.
Когда же брат ушёл, благородный, верный обещаниям, победивший свои чувства
Рама, заметив приход туда горожан и селян снова,
Целеустремлённый в лес Дандака ушёл.
प्रविश्य तु महारण्यं रामो राजीवलोचनः ।
विराधं राक्षसं हत्वा शरभङ्गं ददर्श ह |
सुतीक्ष्णं चाप्यगस्त्यं च अगस्त्य भ्रातरं तथा ॥ ३५ ॥
praviśya tu mahā-araṇyam rāmaḥ rājīva-locanaḥ ।
virādham rākṣasam hatvā śarabhaṅgam dadarśa ha |
sutīkṣṇam ca api agastyam ca agastya bhrātaram tathā ॥ 35 ॥
प्रविश्य (praviśya) – войдя; तु (tu) – но, же; महारण्य (mahā-araṇya) – большой лес; राम (rāma) – Рама; राजीवलोचन (rājīva-locana) – тот, чьи глаза подобны голубым лотосам; विराध (virādha) – Вирадха; राक्षस (rākṣasa) – м.р. демон; हन् (han) – убивать; शरभङ्ग (śarabhaṅga) – Шарабханга риши; दर्श् (darś) – видеть; ह (ha) – ведь, же, конечно; सुतीक्ष्ण (sutīkṣṇa) – Сутикшна риши; च (ca) – и; अपि (api) – также, тоже; अगस्त्य (agastya) – Агастья риши; भ्रातृ (bhrātṛ) – м.р. брат; तथा (tathā) – так.
Войдя же в большой лес, Рама, чьи глаза подобны голубым лотосам,
Убив демона Вирадху, увидел риши Шарабхангу,
Сутикшну, Агастью и брата Агастьи.
अगस्त्यवचनाच्चैव जग्राहैन्द्रं शरासनम् |
खड्गं च परमप्रीतस्तूणी चाक्षयसायकौ ॥ ३६ ॥
agastya-vacanāt ca eva jagrāha aindram śarāsanam |
khaḍgam ca parama-prītaḥ tūṇī ca akṣaya-sāyakau ॥ 36 ॥
अगस्त्य (agastya) – Агастья; वचन (vacana) – ср.р. слово, речь; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; ग्रह् (grah) – брать, получать; ऐन्द्र (aindra) – относящийся к Индре; शरासन (śarāsana) – ср.р. лук; खड्ग (khaḍga) – м.р. меч, кинжал; परमप्रीत (parama-prīta) – очень довольный; तूणी (tūṇī) – ж.р. колчан; अक्षय (akṣaya) – вечный, неиссякающий; सायक (sāyaka) – м., ср.р. стрела.
И, по слову Агастьи, очень довольный (он) взял лук Индры,
Меч и колчаны с неиссякающими стрелами.
वसतस्तस्य रामस्य वने वनचरैः सह |
ऋषयोऽभ्यागमन्सर्वे वधायासुररक्षसाम् ॥ ३७ ॥
vasataḥ tasya rāmasya vane vana-caraiḥ saha |
ṛṣayaḥ abhyāgaman sarve vadhāya asura-rakṣasām ॥ 37 ॥
वसन्त् (vasant) – живущий; तद् (tad) – м.р. он, тот; राम (rāma) – Рама; वन (vana) – ср.р. лес; वनचर (vana-cara) – м.р. живущий в лесу; सह (saha) – вместе; ऋषि (ṛṣi) – м.р. риши; अभ्यागम् (abhyāgam) – приходить; सर्व (sarva) – все; वध (vadha) – м.р. смерть, убийство; असुर (asura) – м.р. асура (демон); रक्षस् (rakṣas) – м.р. злой демон.
У того Рамы, в лесу живущего вместе с (другими) лесными жителями,
Риши пришли (просить) смерти асур и ракшасов.
स तेषां प्रतिशुश्राव राक्षसानां तथा वने ॥ ३८ ॥
sa teṣām pratiśuśrāva rākṣasānām tathā vane ॥ 38 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; प्रतिश्रु (pratiśru) – обещать; राक्षस (rākṣasa) – м.р. ракшас; तथा (tathā) – так, затем; वन (vana) – ср.р. лес.
Он (Рама) им пообещал ракшасов в лесу затем (убить).
प्रतिज्ञातश्च रामेण वधः संयति रक्षसाम् ।
ऋषीणामग्निकल्पानां दण्डकारण्यवासिनाम् ॥ ३९ ॥
pratijñātaḥ ca rāmeṇa vadhaḥ saṃyati rakṣasām ।
ṛṣīṇām agni-kalpānām daṇḍaka-araṇya-vāsinām ॥ 39 ॥
प्रतिज्ञात (pratijñāta) – обещанный; च (ca) – и; राम (rāma) – Рама; वध (vadha) – м.р. смерть, убийство; संयत् (saṃyat) – ж.р. сражение, битва; रक्षस् (rakṣas) – м.р. злой демон; ऋषी (ṛṣī) – м.р. провидец, риши; अग्निकल्प (agni-kalpā) – тот, кто поклоняется огню; दण्डकारण्यवासिन् (daṇḍaka-araṇya-vāsin) – живущий в лесу Дандака.
И Рамой поклоняющимся огню провидцам, в лесу Дандака живущим,
Было обещано в битве убить ракшасов.
तेन तत्रैव वसता जनस्थाननिवासिनी |
विरूपिता शूर्पणखा राक्षसी कामरूपिणी ॥ ४० ॥
tena tatra eva vasatā jana-sthāna-nivāsinī |
virūpitā śūrpaṇakhā rākṣasī kāma-rūpiṇī ॥ 40 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; तत्र (tatra) – там, туда; एव (eva) – именно, только, же; वसन्त् (vasant) – живущий; जनस्थान (jana-sthāna) – Джанастана, местность; निवासिनी (nivāsinī) – ж.р. жительница; विरूपिता (virūpitā) – обезображенная; शूर्पणखा (śūrpaṇakhā) – Шурпанакха, имя демоницы; राक्षसी (rākṣasī) – ж.р. злая демоница; कामरूपिणी (kāma-rūpiṇī) – способная принимать любой вид по желанию.
Им, там же живущим, в Джанастхане живущая демоница Шурпанакха,
Способная принимать любую форму, обезображена была.
ततः शूर्पणखावाक्यादुद्युक्तान्सर्वराक्षसान् |
खरं त्रिशिरसं चैव दूषणं चैव राक्षसम् ॥ ४१ ॥
tataḥ śūrpaṇakhā-vākyāt udyuktān sarva-rākṣasān |
kharam triśirasam ca eva dūṣaṇam ca eva rākṣasam ॥ 41 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; शूर्पणखा (śūrpaṇakhā) – Шурпанакха; वाक्य (vākya) – ср.р. слово; उद्युक्त (udyukta) – готовый, подготовленный; सर्व (sarva) – все; राक्षस (rākṣasa) – м.р. ракшас; खर (khara) – Кхара, имя демона; त्रिशिरस (triśirasa) – Триширас, имя демона; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; दूषण (dūṣaṇa) – Душана, имя демона.
Затем по слову Шурпанакхи все ракшасы подготовились:
Кхара и Триширас, и ракшас Душана.
निजघान रणे रामस्तेषां चैव पदानुगान् |
वने तस्मिन्निवसता जनस्थाननिवासिनाम् ।
रक्षसां निहतान्यासन्सहस्राणि चतुर्दश ॥ ४२ ॥
nijaghāna raṇe rāmaḥ teṣām ca eva padānugān |
vane tasmin nivasatā jana-sthāna-nivāsinām ।
rakṣasām nihatāni āsan sahasrāṇi catur-daśa ॥ 42 ॥
निहन (nihan) – побеждать; रण (raṇa) – м., ср.р. борьба; राम (rāma) – Рама; तद् (tad) – м.р. он, тот; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; पदानुग (padānuga) – м.р. спутник; वन (vana) – ср.р. лес; तद् (tad) – м.р. он, тот; निवसन्त् (nivasant) – живущий; जनस्थाननिवासिन् (jana-sthāna-nivāsin) – живущий в Джанастане; रक्षस् (rakṣas) – м.р. злой демон; निहत (nihata) – убитый; सहस्र (sahasra) – тысяча; चतुर्दश (catur-daśa) – четырнадцать.
В битве Рама победил: ракшасов и их спутников
В том лесу живущим (Рамой) в Джанастане живущих (демонов)
Четырнадцать тысяч были убиты.
ततो ज्ञातिवधं श्रुत्वा रावणः क्रोधमूर्छितः |
सहायं वरयामास मारीचं नाम राक्षसम ॥ ४३ ॥
tataḥ jñāti-vadham śrutvā rāvaṇaḥ krodha-mūrchitaḥ |
sahāyam varayām āsa mārīcam nāma rākṣasam ॥ 43 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; ज्ञाति (jñāti) – м.р. родня; वध (vadha) – м.р. смерть, убийство; श्रुत्वा (śrutvā) -услышав; रावण (rāvaṇa) – Равана, демон; क्रोध (krodha) – м.р. гнев; मूर्छित (mūrchita) – наполненный чем-либо; सहाय (sahāya) – м.р. помощник; वर् (var) – просить о чём-либо; मारीच (mārīca) – Марича, демон; नाम (nāma) – по имени; राक्षस (rākṣasa) – м.р. ракшас.
Затем, о смерти родни услышав, Равана, гнева преисполненный,
Попросил (совета) у (своего) помощника, ракшаса по имени Марича.
वार्यमाणः सुबहुशो मारीचेन स रावणः |
न विरोधो बलवता क्षमो रावण तेन ते ॥ ४४ ॥
vāryamāṇaḥ subahuśaḥ mārīcena sa rāvaṇaḥ |
na virodhaḥ balavatāḥ kṣamaḥ rāvaṇa tena te ॥ 44 ॥
वार्यमाण (vāryamāṇa) – останавливаемый; सुबहुशस् (subahuśas) – очень часто; मारीच (mārīca) – Марича; तद् (tad) – м.р. он, тот; रावण (rāvaṇa) – Равана; न (na) – не; विरोध (virodha) – м.р. вражда; बलवन्त् (balavant) – сильный, могучий; क्षम (kṣama) – подходящий, годный; त्वद (tvad) – ты.
Этот Равана Маричей много раз останавливаем: «О, Равана,
не годно враждовать тебе (с) ним, могучим (Рамой)».
अनादृत्य तु तद्वाक्यं रावणः कालचोदितः |
जगाम सहमरीचस्तस्याश्रमपदं तदा ॥ ४५ ॥
anādṛtya tu tad-vākyam rāvaṇaḥ kāla-coditaḥ |
jagāma saha-marīcaḥ tasya āśrama-padam tadā ॥ 45 ॥
अनादृत्य (anādṛtya) – не принимая во внимание; तु (tu) – но, же; तद् (tad) – м.р. он, тот; वाक्य (vākya) – ср.р. слово; रावण (rāvaṇa) – Равана; कालचोदित (kāla-codita) – погоняемый судьбой; गम् (gam) – идти; सह (saha) – вместе; मारीच (mārīca) – Марича; आश्रमपद (āśrama-pada) – м.р. место отшельничества; तदा (tadā) – тогда.
Но, не приняв эту речь во внимание, погоняемый судьбой Равана
Вместе с Маричей тогда (к) его (Рамы) месту отшельничества пошёл.
तेन मायाविना दूरमपवाह्य नृपात्मजौ |
जहार भार्यां रामस्य गृध्रं हत्वा जटायुषम् ॥ ४६ ॥
tena māyāvinā dūram apavāhya nṛpa-ātmajau |
jahāra bhāryām rāmasya gṛdhram hatvā jaṭāyuṣam ॥ 46 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; मायाविन् (māyāvin) – обладающий волшебной силой; दूरम् (dūram) – далеко; अपवाह्य (apavāhya) – уведя; नृपात्मज (nṛpa-ātmaja) – м.р. принц; हर् (har) – брать, лишать; भार्या (bhāryā) – ж.р. жена; राम (rāma) – Рама; गृध्र (gṛdhra) – м.р. коршун; हत्वा (hatvā) – убив; जटायुष (jaṭāyuṣa) – Джатаю.
Им (Маричей), обладающим волшебной силой, оба принца далеко были уведены,
(Равана) коршуна Джатаю убив, жену Рамы забрал.
गृध्रं च निहतं दृष्ट्वा हृतां श्रुत्वा च मैथिलीम् |
राघवः शोकसन्तप्तो विललापाकुलेन्द्रियः ॥ ४७ ॥
gṛdhram ca nihatam dṛṣṭvā hṛtām śrutvā ca maithilīm |
rāghavaḥ śoka-santaptaḥ vilalāpa ākula-indriyaḥ ॥ 47 ॥
गृध्र (gṛdhra) – м.р. коршун; च (ca) – и; निहत (nihata) – сражённый; दृष्ट्वा (dṛṣṭvā) – увидев; हृत (hṛta) – украденный; श्रुत्वा (śrutvā) – услышав; मैथिली (maithilī) – митхилийская, эпитет Ситы; राघव (rāghava) – потомок Рагху, эпитет Рамы; शोक (śoka) – м.р. горе; सन्तप्त (santapta) – мучимый, сжигаемый; विलप् (vilap) -вопить, причитать; आकुल (ākula) – смешанный, смущённый; इन्द्रिय (indriya) – ср.р чувство.
И коршуна сражённого увидев, и, что Сита похищена услышав,
Рама горем мучимый, причитал (со) смущёнными чувствами.
ततस्तेनैव शोकेन गृध्रं दग्ध्वा जटायुषम् |
मार्गमाणो वने सीतां राक्षसं सन्ददर्श ह |
कबन्धं नाम रूपेण विकृतं घोरदर्शनम् ॥ ४८ ॥
tataḥ tena eva śokena gṛdhram dagdhvā jaṭāyuṣam |
mārgamāṇe vane sītām rākṣasam sandadarśa ha |
kabandham nāma rūpeṇa vikṛtam ghora-darśanam ॥ 48 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; तद् (tad) – м.р. он, тот; एव (eva) – именно, только, же; शोक (śoka) – м.р. горе; गृध्र (gṛdhra) – м.р. коршун; दग्ध्वा (dagdhvā) – предав огню; जटायुष (jaṭāyuṣa) – Джатаю; मार्गमाण (mārgamāṇa) – ходящий, бродящий; वन (vana) – ср.р. лес; सीता (sītā) – Сита; राक्षस (rākṣasa) – м.р. ракшас; सन्दर्श् (sandarś) – замечать; ह (ha) – ведь, же, конечно; कबन्ध (kabandha) – Кабандха, имя ракшаса; नाम (nāma) – по имени; रूप (rūpa) – ср.р. внешность, форма; विकृत (vikṛta) – безобразный, уродливый; घोर (ghora) – страшный, ужасный; दर्शन (darśana) – ср.р. наружность.
Затем им с горем, коршуна Джатаю предав огню (и)
Ищущий в лесу Ситу, (он) увидел ракшаса
По имени Кабандха безобразной внешности (и) ужасающей наружности.
तं निहत्य महाबाहुर्ददाह स्वर्गतश्च सः ॥ ४९ ॥
tam nihatya mahā-bāhuḥ dadāha svargataḥ ca saḥ ॥ 49 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; निहत्य (nihatya) – убив; महाबाहु (mahā-bāhu) – мощнорукий; दह् (dah) – сжигать; स्वर्गत (svargata) – на небо ушедший, умерший; च (ca) – и.
Его убив, мощнорукий (Рама) (его) сжег и тот на небо отправился.
स चास्य कथयामास शबरीं धर्मचारिणीम् |
श्रमणीं धर्मनिपुणामभिगच्छेति राघव |
सोऽभ्यगच्छन्महातेजाः शबरीं शत्रुसूदनः ॥ ५० ॥
sa ca asya kathayām āsa śabarīm dharma-cāriṇīm |
śramaṇīm dharma-nipuṇām abhigaccha iti rāghava |
saḥ abhyagacchat mahātejāḥ śabarīm śatru-sūdanaḥ ॥ 50 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; च (ca) – и; इदम् (idam) – м.р. этот; कथ् (kath) – говорить, рассказывать; शबरी (śabarī) – ж.р. женщина из племени Шабари; धर्मचारिणी (dharma-cāriṇī) – благочестивая; श्रमणी (śramaṇī) – ж.р. женщина-аскет; धर्म (dharma) – м.р. религиозное предписание, закон; निपुण (nipuṇa) – м.р. сведущий в чем-то; अभिगम् (abhigam) – подходить, находить; राघव (rāghava) – потомок Рагху, эпитет Рамы; महातेजस् (mahātejas) – блистательный, великолепный; शत्रु (śatru) – м.р. враг; सूदन (sūdana) – уничтожающий, убивающий.
И он ему рассказал о благочестивой женщине-аскете из племени Шабари,
Сведущей в религиозных предписаниях: «О, Рама, её найди».
Он, блистательный, врагов уничтожающий, к женщине Шабари пошёл.
शबर्या पूजितः सम्यग्रामो दशरथात्मजः |
पम्पातीरे हनुमता सङ्गतो वानरेण ह ॥ ५१ ॥
śabaryā pūjitaḥ samyak rāmaḥ daśaratha-ātma-jaḥ |
pampā-tīre hanumatā saṅgataḥ vānareṇa ha ॥ 51 ॥
शबरी (śabarī) – ж.р. женщина из племени Шабари; पूजित (pūjita) – уваженный, почтённый; सम्यक् (samyak) – хорошо, правильно; राम (rāma) – Рама; दशरथ (daśaratha) – Дашаратха, отец Рамы; आत्मज (ātma-ja) – м.р. родной сын; पम्पा (pampā) – река Пампа; तीर (tīra) – ср.р. берег реки; हनुमन्त् (hanumant) – Хануман, спутник Рамы; सङ्गत (saṅgata) – собранный, объединённый; वानर (vānara) – м.р. обезьяна; ह (ha) – ведь, же, конечно.
Рама, Дашаратхи родной сын, женщиной Щабари хорошо почтённый,
На берегу (реки) Пампы с обезьяной Хануманом встретился.
हनुमद्वचनाच्चैव सुग्रीवेण समागतः |
सुग्रीवाय च तत्सर्वं शंसद्रामो महाबलः |
आदितस्तद्यथावृत्तं सीतायाश्च विशेषतः॥ ५२ ॥
hanumat-vacanāt ca eva sugrīveṇa samāgataḥ |
sugrīvāya ca tat sarvam śaṃsat-rāmaḥ mahābalaḥ |
āditaḥ tat-yathā-vṛttam sītāyāḥ ca viśeṣataḥ ॥ 52 ॥
हनुमन्त् (hanumant) – Хануман; वचन (vacana) – ср.р. слово, речь; च (ca) – и; एव (eva) – именно, только, же; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива, царь обезьян; समागत (samāgata) – объединённый, соединённый; तद् (tad) – ср.р. оно, то; सर्व (sarva) – ср.р. всё; शंसन्त (śaṃsant) – рассказывающий; राम (rāma) – Рама; महाबल (mahābala) – могучий; आदित: (āditaḥ) – с самого начала; तद्यथावृत्त (tat-yathā-vṛtta) – как оно случилось; सीता (sītā) – Сита; विशेषत: (viśeṣataḥ) – особенно.
И по слову Ханумана с Сугривой встретившийся
То всё Сугриве рассказал могучий Рама
С самого начала как оно случилось и про Ситу особенно.
सुग्रीवश्चापि तत्सर्वं श्रुत्वा रामस्य वानरः ।
चकार सख्यं रामेण प्रीतश्चैवाग्निसाक्षिकम् ॥ ५३ ॥
sugrīvaḥ ca api tat sarvam śrutvā rāmasya vānaraḥ ।
cakāra sakhyam rāmeṇa prītam ca eva agni-sākṣikam ॥ 53 ॥
सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; च (ca) – и; अपि (api) – также, тоже; तद् (tad) – ср.р. оно, то; सर्व (sarva) – ср.р. всё; श्रुत्वा (śrutvā) – услышав; राम (rāma) – Рама; वानर (vānara) – м.р. обезьяна; कृ (kṛ) – делать; सख्य (sakhya) – ср.р. союз, дружба; प्रीत (prīta) – удовлетворённый, довольный; एव (eva) – именно, только, же; अग्निसाक्षिक (agni-sākṣika) – с огнём в качестве свидетеля.
И обезьяна Сугрива же, всё то от Рамы услышав,
Довольный, с Рамой, в присутствии огня, как свидетеля, союз заключил.
ततो वानरराजेन वैरानुकथनं प्रति |
रामायावेदितं सर्वं प्रणयाद्दुःखितेन च |
वालिनश्च बलं तत्र कथयामास वानरः ॥ ५४ ॥
tataḥ vānara-rājena vaira-anukathanam prati |
rāmāya āveditam sarvam praṇayāt duḥkhitena ca |
vālinaḥ ca balam tatra kathayām āsa vānaraḥ ॥ 54 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; वानर (vānara) – м.р. обезьяна; राजन् (rājan) – м.р. царь; वैर (vaira) – ср.р. вражда, ссора; अनुकथन (anukathana) – ср.р. рассказывание, сообщение; प्रति (prati) – о чём-то; राम (rāma) – Рама; आवेदित (āvedita) – рассказанный; सर्व (sarva) – ср.р. всё; प्रणय (praṇaya) – м.р. доверие, уважение; दुखित (duḥkhita) – грустный, опечаленный; च (ca) – и; वालिन् (vālin) – Вали, обезьяна, брат Сугривы; बल (bala) – ср.р. сила; तत्र (tatra) – там, туда; कथ् (kath) – рассказывать.
И затем опечаленным царём обезьян рассказ о вражде (с Вали)
Раме весь поведан был доверительно.
И про силу Вали там обезьяна рассказала.
प्रतिज्ञातं च रामेण तदा वालिवधं प्रति |
सुग्रीवः शङ्कितश्चासीन्नित्यं वीर्येण राघवे ॥ ५५ ॥
pratijñātam ca rāmeṇa tadā vāli-vadham prati |
sugrīvaḥ śaṅkitaḥ ca āsīt nityam vīryeṇa rāghave ॥ 55 ॥
प्रतिज्ञात (pratijñāta) – было обещано; च (ca) – и; राम (rāma) – Рама; तदा (tadā) – тогда; वालिन् (vālin) – Вали; वध (vadha) – м.р. смерть, убийство; प्रति (prati) – о чём-то; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; शङ्कित (śaṅkita) – обеспокоенный , сомневающийся; अस् (as) – быть; नित्यम् (nityam) – всегда; वीर्य (vīrya) – м.,ср.р. сила, мощь; राघव (rāghava) – эпитет Рамы.
И тогда Рама пообещал убить Вали,
А Сугрива всегда сомневался в силе Рамы.
राघवः प्रत्ययार्थं तु दुन्दुभेः कायमुत्तमम् |
दर्शयामास सुग्रीवो महापर्वतसन्निभम् ॥ ५६ ॥
rāghavaḥ pratyaya-artham tu dundubheḥ kāyam uttamam |
darśayām āsa sugrīvam mahā-parvata-sannibham ॥ 56 ॥
राघव (rāghava) – эпитет Рамы; प्रत्यय (pratyaya) – м.р. доверие, доказательство; अर्थम् (artham) – ради, для; तु (tu) – но, же; दुन्दुभि (dundubhi) – Дундубхи, ракшас; काय (kāya) – м.р. тело, туловище; उत्तम (uttama) – величайший, лучший; दर्शय् (darśay) – показывать; अस् (as) – быть; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; महापर्वतसन्निभ (mahā-parvata-sannibha) – подобный огромной горе.
Рама же как доказательство ракшаса Дундубхи величайшее тело
Подобное огромной горе Сугриве показал.
उत्स्मयित्वा महाबाहुः प्रेक्ष्य चास्थि महाबलः ।
पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप सम्पूर्णं दशयोजनम् ॥ ५७ ॥
utsmayitvā mahā-bāhuḥ prekṣya ca asthi mahā-balaḥ ।
pāda-aṅguṣṭhena cikṣepa sampūrṇam daśa-yojanam ॥ 57 ॥
उत्स्मयित्वा (utsmayitvā) – улыбнувшись; महाबाहु (mahā-bāhu) – длиннорукий, мощнорукий; प्रेक्ष्य (prekṣya) – увидев, посмотрев; च (ca) – и; अस्थन् (asthan) – ср.р. скелет, кости; महाबल (mahā-bala) – могучий; पाद (pāda) – м.р. нога, стопа; अङ्गुष्ठ (aṅguṣṭha) – м.р. большой палец; क्षिप (kṣip) – бросать, кидать; सम्पूर्णम् (sampūrṇam) – целиком, полностью; दश (daśa) – десять; योजन (yojana) – йоджана, мера длины, приблизительно 17км.
Улыбнувшись, длиннорукий, и посмотрев, могучий, кости
Большим пальцем ноги отбросил на полных десять йоджан.
बिभेद च पुनः सालान्सप्तैकेन महेषुणा |
गिरिं रसातलं चैव जनयन्प्रत्ययं तदा ॥ ५८ ॥
bibheda ca punaḥ sālān sapta-ekena mahā-iṣuṇā |
girim rasā-talam ca eva janayan pratyayam tadā ॥ 58 ॥
भिद् (bhid) – пронзать; च (ca) – и; पुनः (punaḥ) – опять, снова; साल (sāla) – м.р. Сал, вид дерева; सप्त (sapta) – семь; एक (eka) – один; महन्त् (mahant) – большой, великий; इषु (iṣu) – м.р. стрела; गिरि (giri) – м.р. гора; रसातल (rasā-tala) – ср.р. подземный мир; एव (eva) – именно, только; जनयन्त् (janayant) – создающий, производящий; प्रत्यय (pratyaya) – м.р. доверие, доказательство; तदा (tadā) – тогда.
И снова тогда пронзил семь деревьев одной большой стрелой,
(и) гору и подземный мир, доказательство производящий (Рама).
ततः प्रीतमनास्तेन विश्वस्तः स महाकपिः |
किष्किन्धां रामसहितो जगाम च गुहां तदा ॥ ५९ ॥
tataḥ prīta-manāḥ tena viśvastaḥ sa mahā-kapiḥ |
kiṣkindhām rāma-sahitaḥ jagāma ca guhām tadā ॥ 59 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; प्रीतमनास् (prīta-manās) – с радостным сердцем, весёлый; तद् (tad) – м.р. он, тот; विश्वस्त (viśvasta) – доверившийся; महाकपि (mahā-kapi) – м.р. большая обезьяна, здесь Сугрива; किष्किन्धा (kiṣkindhā) – Кишкиндха, гора, где жил Вали; राम (rāma) – Рама; सहित (sahita) – сопровождаемый; गम् (gam) – идти; च (ca) – и; गुहा (guhā) – ж.р. пещера, укрытие; तदा (tadā) – тогда.
И затем с радостным сердцем ему доверившийся Сугрива
в сопровождении Рамы в пещеру (на гору) Кишкиндха пошёл.
ततोऽगर्जद्धरिवरः सुग्रीवो हेमपिङ्गलः |
तेन नादेन महता निर्जगाम हरीश्वरः ॥ ६० ॥
tataḥ agarjat hari-varaḥ sugrīvaḥ hema-piṅgalaḥ |
tena nādena mahatā nirjagāma hari-iśvaraḥ ॥ 60 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; गर्ज् (garj) – реветь, рычать; हरिवर (hari-vara) – лучший из обезьян; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; हेमपिङ्गल (hema-piṅgala) – золотисто-жёлтый; तद् (tad) – м.р. он, тот; नाद (nāda) – м.р. звук, рёв; महत् (mahat) – м.р. великий, большой; निर्गम् (nirgam) – выходить; हरीश्वर (hari-iśvara) – м.р. владыка обезьян, Вали.
Затем зарычал лучший из обезьян золотисто-жёлтый Сугрива,
От силы его рыка вышел владыка обезьян.
अनुमान्य तदा तारां सुग्रीवेण समागतः ।
निजघान च तत्रैनं शरेणैकेन राघवः ॥ ६१ ॥
anumānya tadā tārām sugrīveṇa samāgataḥ ।
nijaghāna ca tatra enam śareṇa ekena rāghavaḥ ॥ 61 ॥
अनुमान्य (anumānya) – убедив; तदा (tadā) – тогда; तारा (tārā) – Тара, жена Вали; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; समागत (samāgata) – сошедшийся; निहन् (nihan) – убивать; च (ca) – и; तत्र (tatra) – там; एनद् (enad) – м.р. он; शर (śara) – м.р. стрела; एक (eka) – один; राघव (rāghavaḥ) – эпитет Рамы.
Тогда, убедив Тару, с Сугривой сошёлся (Вали)
И там его Рама одной стрелой убил.
ततः सुग्रीववचनाद्धत्वा वालिनमाहवे |
सुग्रीवमेव तद्राज्ये राघवः प्रत्यपादयत् ॥ ६२ ॥
tataḥ sugrīva-vacanāt hatvā vālinam āhave |
sugrīvam eva tat-rājye rāghavaḥ pratyapādayat ॥ 62 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; सुग्रीव (sugrīva) – Сугрива; वचन (vacana) – ср.р. слово, речь; हत्वा (hatvā) – убив; वालिन् (vālin) – Вали; आहव (āhava) – м.р. борьба; एव (eva) – именно, только; तद्राज्य (tat-rājya) – его царство; राघव (rāghava) – Рама; प्रतिपाद् (pratipād) – возвращать.
Затем по слову Сугривы Вали в бою убив,
Сугриве его царство Рама вернул.
स च सर्वान्समानीय वानरान्वानरर्षभः |
दिशः प्रस्थापयामास दिदृक्षुर्जनकात्मजाम् ॥ ६३ ॥
sa ca sarvān samānīya vānarān vānara-ṛṣabhaḥ |
diśaḥ prasthāpayām āsa didṛkṣuḥ janaka-ātmajām ॥ 63 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; च (ca) – и; सर्व (sarva) – весь, каждый, всё; समानीय (samānīya) – созвав, собрав вместе; वानर (vānara) – м.р. обезьяна; ऋषभ (ṛṣabha) – лучший из; दिश् (diś) – ж.р. сторона света, प्रस्थापय् (prasthāpay) – отпускать, отправлять; दिदृक्षु (didṛkṣu) – желающий видеть; जनकात्मजा (janaka-ātmajā) – ж.р. дочь Джанаки, Сита.
И тот лучший из обезьян, всех обезьян созвав,
По сторонам их отправил желающий дочь Джанаки увидеть.
ततो गृध्रस्य वचनात्सम्पातेर्हनुमान्बली |
शतयोजनविस्तीर्णं पुप्लुवे लवणार्णवम् ॥ ६४ ॥
tataḥ gṛdhrasya vacanāt sampāteḥ hanumān balī |
śata-yojana-vistīrṇam pupluve lavaṇa-arṇavam ॥ 64 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; गृध्र (gṛdhra) – м.р. коршун; वचन (vacana) – ср.р. слово, речь; सम्पाति (sampāti) – Сампати, имя коршуна; हनुमन्त् (hanumant) – Хануман; बलिन् (balin) – могучий; शत (śata) – сто; योजन (yojana) – йоджана, мера длины; विस्तीर्ण (vistīrṇa) – распростёршийся; प्लु (plu) – прыгать; लवणार्णव (lavaṇa-arṇava) – м.р. океан.
Затем по слову коршуна Сампати могучий Хануман
Океан, распростёршийся на сто йоджан, перепрыгнул.
तत्र लङ्कां समासाद्य पुरीं रावणपालिताम् |
ददर्श सीतां ध्यायन्तीमशोकवनिकां गताम् ॥ ६५ ॥
tatra laṅkām samāsādya purīm rāvaṇa-pālitām |
dadarśa sītām dhyāyantīm aśoka-vanikām gatām ॥ 65 ॥
तत्र (tatra) – там, туда; लङ्का (laṅkā) – остров Ланка; समासाद् (samāsād) – достигать; पुरी (purī) – ж.р. город; रावणपालिता (rāvaṇa-pālitā) – управляемый Раваной; दर्श् (darś) – смотреть, видеть; सीता (sītā) – Сита; ध्यायन्ती (dhyāyantī) – ж.р. думающая, медитирующая; अशोकवनिका (aśoka-vanikā) – роща из деревьев ашока; गत (gata) – пришедший.
Достигнув Ланки, города управляемого Раваной,
Пришедшую думать о Раме в рощу ашоки Ситу (он) там увидел.
निवेदयित्वाभिज्ञानं प्रवृत्तिं च निवेद्य च |
समाश्वास्य च वैदेहीं मर्दयामास तोरणम् ॥ ६६ ॥
nivedayitvā abhijñānam pravṛttim ca nivedya ca |
samāśvāsya ca vaidehīm mardayām āsa toraṇam ॥ 66 ॥
निवेदयित्वा (nivedayitvā) – дав знать; अभिज्ञान (abhijñāna) – ср.р. примета; प्रवृत्ति (pravṛtti) – сведения о чём-либо; च (ca) – и; निवेद्य (nivedya) – рассказав; समाश्वास्य (samāśvāsya) – утешив; वैदेही (vaidehī) – происходящая из Видехи, Сита; मर्द् (mard) – ломать; तोरण (toraṇa) – ср.р. входная арка.
И показав (ей) примету и всё рассказав,
И утешив Ситу, входную арку (он) поломал.
पञ्च सेनाग्रगान्हत्वा सप्त मन्त्रिसुतानपि |
शूरमक्षं च निष्पिष्य ग्रहणं समुपागमत् ॥ ६७ ॥
pañca senā-agra-gān hatvā sapta mantri-sutān api |
śūram akṣam ca niṣpiṣya grahaṇam samupāgamat ॥ 67 ॥
पञ्चन् (pañcan) – пять; सेनाग्रग (senā-agra-ga) – м.р. военачальник; हत्वा (hatvā) – убив; सप्तन् (saptan) – семь; मन्त्रिसुत (mantri-suta) – м.р. сын советника; अपि (api) – также, тоже; शूर (śūra) – м.р. воин, герой; अक्ष (akṣa) – Акша, сын Раваны; च (ca) – и; निष्पिष्य (niṣpiṣya) – уничтожив; ग्रहण (grahaṇa) – ср.р. поимка, плен; समुपागम् (samupāgam) – попадать.
Пять военачальников убив, а также семерых сыновей советников,
И героя Акшу уничтожив, (он) в плен попал.
अस्त्रेणोन्मुहमात्मानं ज्ञात्वा पैतामहाद्वरात् |
मर्षयन्राक्षसान्वीरो यन्त्रिणस्तान्यदृच्छया ॥ ६८ ॥
astreṇa unmuham ātmānam jñātvā paitā-mahāt varāt |
marṣayan rākṣasān vīraḥ yantriṇaḥ tān yadṛcchayā ॥ 68 ॥
अस्त्र (astra) – м.,ср.р. оружие; उन्मुच् (unmuc) – метать; आत्मन् (ātman) – м.р. собственное «я», сам; ज्ञात्वा (jñātvā) – зная; पैतामह (paitā-maha) – дедовский (от Брахмы); वर (vara) – м.р. дар, наргада; मर्षयन्त् (marṣayant) – терпящий, позволяющий что-либо; राक्षस (rākṣasa) – м.р. ракшас; वीर (vīra) – м.р. герой; यन्त्रिण् (yantriṇ) – м.р. мучитель; तद् (tad) – м.р. он, тот; यदृच्छया (yadṛcchayā) – по желанию.
Зная себя как неуязвимого от выпущенного оружия от награды Брахмы,
Герой по (собственному) желанию позволявший ракшасам мучать себя.
ततो दग्ध्वा पुरीं लङ्कामृते सीतां च मैथिलीम् |
रामाय प्रियमाख्यातुं पुनरायान्महाकपिः ॥ ६९ ॥
tataḥ dagdhvā purīm laṅkām ṛte sītām ca maithilīm |
rāmāya priyam ākhyātum punaḥ āyān mahā-kapiḥ ॥ 69 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; दग्ध्वा (dagdhvā) – спалив; पुरी (purī) – ж.р. город; लङ्का (laṅkā) – Ланка; ऋते – кроме, за исключением; सीता (sītā) – Сита; च (ca) – и; मैथिली (maithilī) – митхилийка, эпитет Ситы; राम (rāma) – Рама; प्रिय (priya) – ср.р. доброта, любезность / милый, приятный; आख्या (ākhyā) – рассказывать, повествовать; पुन: (punaḥ) – обратно; आया (āyā) – приходить; महाकपि (mahā-kapi) – м.р. большая обезьяна.
И затем спалив город Ланку, за исключением Ситы,
(чтобы) Раме приятное рассказать, обратно пришла большая обезьяна.
सोऽभिगम्य महात्मानं कृत्वा रामं प्रदक्षिणम् |
न्यवेदयदमेयात्मा दृष्टा सीतेति तत्त्वतः ॥ ७० ॥
sa abhigamya mahā-ātmānam kṛtvā rāmam pradakṣiṇam |
nyavedayat ameya-ātmā dṛṣṭā sītā iti tattvataḥ ॥ 70 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; भिगम् (abhigam) – достигать, подходить; महात्मन् (mahā-ātman) – великий душой; कृत्वा (kṛtvā) – сделав; राम (rāma) – Рама; प्रदक्षिण (pradakṣiṇa) – ср.р. круговое обхождение в знак почтения; निवेदय् (niveday) – сообщать; अमेयात्मन् (ameya-ātman) – обладающий сильным умом; दृष्टा (dṛṣṭā) – увиденная; सीता (sītā) – Сита; इति (iti) – так; तत्त्वत: (tattvataḥ) – правдиво, истинно.
Великого душой Рамы достигнув, прадакшину сделав,
Сильный умом, он правдиво сообщил, что видел Ситу.
ततः सुग्रीवसहितो गत्वा तीरं महोदधेः |
समुद्रं क्षोभयामास शरैरादित्यसंनिभैः ॥ ७१ ॥
tataḥ sugrīva-sahitaḥ gatvā tīram maha-udadheḥ |
samudram kṣobhayām āsa śaraiḥ āditya-saṃnibhaiḥ ॥ 71 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; सुग्रीवसहित (sugrīva-sahita) – в сопровождении Сугривы; गत्वा (gatvā) – пойдя; तीर (tīra) – ср.р. берег; महोदधि (maha-udadhi) – м.р. великий океан; समुद्र (samudra) – м.р. море, океан; क्षोभय् (kṣobhay) – качать, бушевать, волновать; शर (śara) – м.р. стрела; आदित्यसंनिभ (āditya-saṃnibha) – подобный Солнцу.
Затем в сопровождении Сугривы на берег океана пойдя,
(Рама) океан взволновал стрелами, Солнцу подобными.
दर्शयामास चात्मानं समुद्रः सरितां पतिः |
समुद्रवचनाच्चैव नलं सेतुमकारयत् ॥ ७२ ॥
darśayām āsa ca ātmānam samudraḥ saritām patiḥ |
samudra-vacanāt ca eva nalam setum akārayat॥ 72 ॥
दर्शय् (darśay) – смотреть, видеть; च (ca) – и; आत्मन् (ātmān) – сам, собственное «я»; समुद्र (samudra) – м.р. море; सरित् (sarit) – ж.р. река; पति (pati) – м.р. повелитель; समुद्रवचन (samudra-vacana) – слово океана; एव (eva) – именно, только; नल (nala) – Нала, имя обезьяны из войска Рамы, построившей мост на Ланку; सेतु (setu) – м.р. мост; कारय् (kāṛay) – делать.
И показался сам Океан, повелитель рек,
И, по слову океана, Нала строительство моста организовал.
तेन गत्वा पुरीं लङ्कां हत्वा रावणमाहवे |
रामः सीतामनुप्राप्य परां व्रीडामुपागमत् ॥ ७३ ॥
tena gatvā purīm laṅkām hatvā rāvaṇam āhave |
rāmaḥ sītām anuprāpya parām vrīḍām upāgamat ॥ 73 ॥
तद् (tad) – м.р. он, тот; गत्वा (gatvā) – пойдя; पुरी (purī) – ж.р. город; लङ्का (laṅkā) – Ланка; हत्वा (hatvā) – убив; रावण (rāvaṇa) – Равана; आहव (āhava) – м.р. борьба; राम (rāma) – Рама; सीता (sītā) – Сита; अनुप्राप्य (anuprāpya) – вернув; पर (para) – чрезвычайный; व्रीडा (vrīḍā) – ж.р. смущение, стыд; उपगम् (upagam) – достигать, здесь – испытывать.
Им (мостом) в город Ланку пойдя, Равану в бою убив,
Рама, Ситу вернув, чрезвычайный стыд испытал.
तामुवाच ततो रामः परुषं जनसंसदि ।
अमृष्यमाणा सा सीता विवेश ज्वलनं सती ॥ ७४ ॥
tām uvāca tataḥ rāmaḥ paruṣam jana-saṃsadi ।
amṛṣyamāṇā sā sītā viveśa jvalanam satī ॥ 74 ॥
तद् (tad) – ж.р. она, та; वच् (vac) – говорить; ततः (tataḥ) – затем, так; राम (rāma) – Рама; परुषम् (paruṣam) – грубо, резко; जनसंसद् (jana-saṃsad) – собрание людей; अमृष्यमाणा (amṛṣyamāṇā) – не способная стерпеть; सीता (sītā) – Сита; विश् (viś) – вступать, входить; ज्वलन (jvalana) – м.р. огонь; सती (satī) – ж.р. верная жена.
Затем Рама в собрании людей о ней грубо говорил.
Сита, не способная стерпеть (это), на огонь взошла, верная жена.
ततोऽग्निवचनात्सीतां ज्ञात्वा विगतकल्मषाम् ।
बभौ रामः सम्प्रहृष्टः पूजितः सर्वदैवतैः ॥ ७५ ॥
tataḥ agni-vacanāt sītām jñātvā vigata-kalmaṣām ।
babhau rāmaḥ samprahṛṣṭaḥ pūjitaḥ sarva-daivataiḥ ॥ 75 ॥
ततः (tataḥ) – затем, так; अग्निवचन (agni-vacana) – слово Агни, бога огня; सीता (sītā) – Сита; ज्ञात्वा (jñātvā) – узнав; विगतकल्मषा (vigata-kalmaṣā) – от греха очистившаяся, безгрешная; भा (bhā) – светиться; राम (rāma) – Рама; सम्प्रहृष्ट (samprahṛṣṭa) – очень радостный; पूजित (pūjita) – почтённый, уваженный; सर्वदैवत (sarva-daivata) – все божества.
Затем, по слову Агни узнав, (что) Сита безгрешная,
Рама очень радостный светился, всеми божествами почтённый.
कर्मणा तेन महता त्रैलोक्यं सचराचरम् |
सदेवर्षिगणं तुष्टं राघवस्य महात्मनः ॥ ७६ ॥
karmaṇā tena mahatā trailokyam sa-cara-acaram |
sa-deva-rṣi-gaṇam tuṣṭam rāghavasya mahā-ātmanaḥ ॥ 76 ॥
कर्मन् (karman) – ср.р. поступок, действие; तद् (tad) – м.р. он, тот; महन्त् (mahant) – величественный, благородный; त्रैलोक्य (trailokya) – ср.р. вся вселенная, трёхмирье; सचराचर (sa-cara-acara) – со всем движущимся и неподвижным; सदेवर्षिगण (sa-deva-rṣi-gaṇa) – со множеством богов и ришей; तुष्ट (tuṣṭa) – довольный, удовлетворённый; राघव (rāghava) – эпитет Рамы; महात्मन् (mahā-ātman) – благородный.
Величественным тем поступком благородного Рамы вся вселенная, со всем движущимся и неподвижным,
Со множеством богов и ришей, была удовлетворена.
तथा परमसन्तुष्टैः पूजितः सर्वदैवतैः |
अभ्यषिञ्चत्स लङ्कायां राक्षसेन्द्रं विभीषणम् |
कृतकृत्यस्तदा रामो विज्वरः प्रमुमोद ह ॥ ७७ ॥
tathā parama-santuṣṭaiḥ pūjitaḥ sarva-daivataiḥ |
abhyaṣiñcat sa laṅkāyām rākṣasa-indram vibhīṣaṇam |
kṛta-kṛtyaḥ tadā rāmaḥ vijvaraḥ pramumoda ha ॥ 77 ॥
तथा (tathā) – так; परमसन्तुष्ट (parama-santuṣṭa) – в высшей степени довольный; पूजित (pūjita) – уваженный, почтённый; सर्वदैवत (sarva-daivata) – все божества; अभिषिच् (abhiṣic) – помазать на, посвящать в; राक्षसेन्द्र (rākṣasa-indra) – м.р. царь ракшасов; विभीषण (vibhīṣaṇ) – Вибхишана, брат Раваны, царь Ланки; कृतकृत्य (kṛta-kṛtya) – сделав то, что надо было сделать; तदा (tadā) – тогда; राम (rāma) – Рама; विज्वर (vijvara) – свободный от волнения; प्रमुद् (pramud) – веселеть, развеселяться; ह (ha) – ведь, же, конечно.
Так всеми божествами, в высшей степени довольными, почтённый,
Он Вибхишну помазал быть царём ракшасов в Ланке.
То, что надо было сделать, сделавший, Рама тогда, свободный от волнения, повеселел.
देवताभ्यो वरान्प्राप्य समुत्थाप्य च वानरान् |
अयोध्यां प्रस्थितो रामः पुष्पकेण सुहृद्वृतः ॥ ७८ ॥
devatābhyaḥ varān prāpya samutthāpya ca vānarān |
ayodhyām prasthitaḥ rāmaḥ puṣpakeṇa suhṛd-vṛtaḥ ॥ 78 ॥
देवता (devatā) – ж.р. божество; वर (vara) – м.р. дар; प्राप्य (prāpya) – получив; समुत्थाप्य (samutthāpya) – подняв (из мёртвых); च (ca) – и; वानर (vānara) – м.р. обезьяна; अयोध्या (ayodhyā) – Айодья, столица царства Рамы; प्रस्थित (prasthita) – отправившийся, уехавший; राम (rāma) – Рама; पुष्पक (puṣpaka) – ср.р. пушпака, воздушная колесница Куберы; सुहृद्वृत (suhṛd-vṛta) – окружённый друзьями.
От божеств дары получив и обезьян подняв (из мёртвых),
Рама в пушпаке, окружённый друзьями, в Айодью отправился.
भरद्वाजाश्रमं गत्वा रामः सत्यपराक्रमः ।
भरतस्यान्तिकं रामो हनूमन्तं व्यसर्जयत् ॥ ७९ ॥
bharadvāja-āśramam gatvā rāmaḥ satya-parākramaḥ ।
bharatasya antikam rāmaḥ hanūmantam vyasarjayat ॥ 79 ॥
भरद्वाजाश्रम (bharadvāja-āśrama) – ашрам отшельника Бхарадваджи; गत्वा (gatvā) – пойдя; राम (rāma) – Рама; सत्यपराक्रम (satya-parākrama) – истинно могущественный; भरत (bharata) – Бхарата, брат Рамы; अन्तिक (antika) – ср.р. близость, присутствие; हनुमन्त् (hanumant) – Хануман; विसर्जय् (visarjay) – отправлять.
Истинно могущественный Рама в ашрам Бхарадваджи пойдя,
К Бхарате Рама Ханумана отправил.
पुनराख्यायिकां जल्पन्सुग्रीवसहितस्तदा।
पुष्पकं तत्समारुह्य नन्दिग्रामं ययौ तदा ॥ ८० ॥
punaḥ ākhyāyikām jalpan sugrīva-sahitaḥ tadā।
puṣpakam tat samāruhya nandi-grāmam yayau tadā ॥ 80 ॥
पुन: (punaḥ) – опять, снова; आख्यायिका (ākhyāyikā) – ж.р. повесть, рассказ; जल्पन्त् (jalpant) – разговаривающий; सुग्रीवसहित (sugrīva-sahita) – в сопровождении Сугривы; तदा (tadā) – тогда; पुष्पक (puṣpaka) – ср.р. пушпака, воздушная колесница Куберы; तद् (tad) – ср.р. оно, то; समारुह्य (samāruhya) – поднявшийся; नन्दिग्राम (nandi-grāma) – деревня Нанди; या (yā) – отправляться.
Снова историю рассказывающий в сопровождении Сугривы тогда
В ту пушпаку поднявшись, в деревню Нанди тогда отправился.
नन्दिग्रामे जटां हित्वा भ्रातृभिः सहितोऽनघः |
रामः सीतामनुप्राप्य राज्यं पुनरवाप्तवान् ॥ ८१ ॥
nandi-grāme jaṭām hitvā bhrātṛbhiḥ sahitaḥ anaghaḥ |
rāmaḥ sītām anuprāpya rājyam punaḥ avāptavān ॥ 81 ॥
नन्दिग्राम (nandi-grāma) – деревня Нанди; जटा (jaṭā) – ж.р. дреды; हित्वा (hitvā) – сбросив; भ्रातृ (bhrātṛ) – м.р. брат; सहित (sahita) – сопровождаемый; अनघ (anagha) – безупречный; राम (rāma) – Рама; सीता (sītā) – Сита; अनुप्राप्य (anuprāpya) – добыв, получив; राज्य (rājya) – ср.р. царство; पुन: (punaḥ) – опять, снова; अवाप्तवत् (avāptavat) – добывший, получивший.
В деревне Нанди дреды сбросив, братьями сопровождаемый, безупречный
Рама, Ситу добыв, снова царство получил.
प्रहृष्टमुदितो लोकस्तुष्टः पुष्टः सुधार्मिकः |
निरायमो अरोगश्च दुर्भिक्षभयवर्जितः ॥ ८२ ॥
prahṛṣṭa-muditaḥ lokaḥ tuṣṭaḥ puṣṭaḥ sudhārmikaḥ |
nirāyamaḥ arogaḥ ca durbhikṣa-bhaya-varjitaḥ ॥ 82 ॥
प्रहृष्टमुदित (prahṛṣṭa-muditaḥ) – взволнованный-обрадованный; लोक (loka) – м.р. мир; तुष्ट (tuṣṭa) – довольный; पुष्ट (puṣṭa) – процветающий, благополучный; सुधार्मिक (su-dhārmika) – с справедливостью, с законом; निरायम (nirāyama) – без болезней; अरोग (aroga) – здоровый; च (ca) – и; दुर्भिक्षभयवरजित (dur-bhikṣa-bhaya-varjita) – лишённый голода и опасности.
Мир (стал) взволнованный (и) обрадованный, довольный, процветающий, с законом,
Здоровый и без болезней, лишённый голода и опасности.
न पुत्रमरणं केचिद्द्रक्ष्यन्ति पुरुषाः क्वचित् |
नार्यश्चाविधवा नित्यं भविष्यन्ति पतिव्रताः ॥ ८३ ॥
na putra-maraṇam ke-cit drakṣyanti puruṣāḥ kva-cit |
nāryaḥ ca avidhavā nityam bhaviṣyanti pati-vratāḥ ॥ 83 ॥
न क: चित् (na kaḥ-cit) – никто не; पुत्रमरण (putra-maraṇa) – смерть сына (сыновей); दर्श् (darś) – видеть, смотреть; पुरुष (puruṣa) – м.р. человек, мужчина; न क्व चित् (na kva-cit) – нигде, никогда; नारी (nārī) – ж.р. женщина, жена; च (ca) – и; अविधवा (avidhavā) – ж.р. не вдова; नित्यम् (nityam) – всегда; भू (bhū) – быть, делаться, происходить; पतिव्रता (pati-vratā) – верная супругу.
Никакие люди никогда не увидят смерти сыновей
И женщины, верные мужьям, никогда не будут вдовами.
न वातजं भयं किंचिन्नाप्सु मज्जन्ति जन्तवः |
न चाग्निजं भयं किंचिद्यथा कृतयुगे तथा ॥ ८४ ॥
na vāta-jam bhayam kim-cit na āpsu majjanti jantavaḥ |
na ca agni-jam bhayam kim-cit yathā kṛta-yuge tathā ॥ 84 ॥
न किम् चित् (na kim cit) – никакое, ничто; वातज (vāta-ja) – порождённый воздухом; भय (bhaya) – ср.р. страх, опасность; अप् (āp) – ж.р. вода; मज्ज् (majj) – погружать, тонуть; जन्तु (jantu) – м.р. животное; च (ca) – и; अग्निज (agni-ja) – порождённый огнём; यथा (yathā) – как; कृतयुग (kṛta-yuga) – ср.р. Золотой век; तथा (tathā) – так.
Как нет никакой опасности, порождённой воздухом, животные не тонут в воде
И нет никакой опасности, порождённой огнём, так в Золотом веке.
न चापि क्षुद्भयं तत्र न तस्करभयं तथा ॥ ८५ ॥
na ca api kṣudh bhayam tatra na taskara-bhayam tathā ॥ 85 ॥
न (na) – не; च (ca) – и; अपि (api) – также, даже; क्षुध् (kṣudh) – ж.р. голод; भय (bhaya) – ср.р. страх, опасность; तत्र (tatra) – там; तस्करभय (taskara-bhaya) – опасность кражи, воровства; तथा (tathā) – так.
И также там нет опасности голода, а также нет опасности воровства.
नगराणि च राष्ट्राणि धनधान्ययुतानि च ।
नित्यं प्रमुदिताः सर्वे यथा कृतयुगे तथा ॥ ८६ ॥
nagarāṇi ca rāṣṭrāṇi dhana-dhānya-yutāni ca ।
nityam pramuditāḥ sarve yathā kṛta-yuge tathā ॥ 86 ॥
नगर (nagara) – ср.р. город; च (ca) – и; राष्ट्र (rāṣṭra) – ср.р. государство; धनधान्ययुत (dhana-dhānya-yuta) – полный богатства и пищи; नित्यम् (nityam) – всегда, постоянно; प्रमुदित (pramudita) – радостный; सर्व (sarva) – все, всё; यथा (yathā) – как; कृतयुग (kṛta-yuga) – ср.р. Золотой век; तथा (tathā) – так.
И города и государства – полные богатства и пищи,
Всегда радостные все, так в Золотом веке.
अश्वमेधशतैरिष्ट्वा तथा बहुसुवर्णकैः |
गवां कोट्ययुतं दत्त्वा विद्वद्भ्यो विधिपूर्वकम् ॥ ८७ ॥
aśva-medha-śataiḥ iṣṭvā tathā bahu-suvarṇakaiḥ |
gavām koṭi-ayutam dattvā vidvadbhyaḥ vidhi-pūrvakam ॥ 87 ॥
अश्वमेधशत (aśva-medha-śata) – сто жертвоприношений Ашвамедха; इष्ट्वा (iṣṭvā) – пожертвовав; तथा (tathā) – так; बहुसुवर्णक (bahu-suvarṇaka) – множество золота; गो (go) – ж.р. корова; कोट्ययुत (koṭi-ayuta) – бесчисленное множество; दत्त्वा (dattvā) – дав; विद्वंस् (vidvaṃs) – м.р. знающий; विधिपूर्वकम् (vidhi-pūrvakam) – согласно предписанию.
Сотней жертвоприношений Ашвамедха пожертвовав так, множеством золота,
Бесчисленное множество коров знающим дав согласно предписанию.
असङ्ख्येयं धनं दत्त्वा ब्राह्मणेभ्यो महायशाः |
राजवंशाञ्शतगुणान्स्थापयिष्यति राघवः |
चातुर्वर्ण्यं च लोकेऽस्मिन्स्वे स्वे धर्मे नियोक्ष्यति ॥ ८८ ॥
asaṅkhyeyam dhanam dattvā brāhmaṇebhyaḥ mahā-yaśāḥ |
rāja-vaṃśān śata-guṇān sthāpayiṣyati rāghavaḥ |
cātur-varṇyam ca loke asmin sve sve dharme niyokṣyati ॥ 88 ॥
असङ्ख्येय (asaṅkhyeya) – бесчисленный; धन (dhana) – ср.р. богатство; दत्त्वा (dattvā) – дав; ब्राह्मण (brāhmaṇa) – м.р. брамин; महायशस् (mahā-yaśas) – достославный; राजवंश (rāja-vaṃśa) – царская династия; शतगुण (śata-guṇa) – наделённый ста добродетелями; स्थापय् (sthāpay) – устанавливать; राघव (rāghava) – эпитет Рамы; चातुर्वर्ण्य (cātur-varṇya) – четыре варны; च (ca) – и; लोक (loka) – м.р. мир; इदम् (idam) – м.р. этот; स्व (sva) – свой; धर्म (dharma) – м.р. закон, обязанность; नियुज् (niyuj) – заставлять исполнять.
Бесчисленные богатства браминам дав, достославный,
Царские династии, наделённые ста добродетелями, установит Рама
И в четыре варны этом мире каждую свои обязанности заставит исполнять.
दशवर्षसहस्राणि दशवर्षशतानि च |
रामो राज्यमुपासित्वा ब्रह्मलोकं गमिष्यति ॥ ८९ ॥
daśa-varṣa-sahasrāṇi daśa-varṣa-śatāni ca |
rāmaḥ rājyam upāsitvā brahma-lokam gamiṣyati ॥ 89 ॥
दशवर्षसहस्राणि (daśa-varṣa-sahasrāṇi) – десять тысяч лет; दशवर्षशतानि (daśa-varṣa-śatāni) – десять сотен лет; च (ca) – и; राम (rāma) – Рама; राज्य (rājya) – ср.р. царство; उपासित्वा (upāsitvā) – прослужив; ब्रह्मलोक (brahma-loka) – м.р. мир Брахмы; गम् (gam) – идти, отправляться.
Десять тысяч и десять сотен лет
Царству прослужив, Рама в мир Брахмы отправится.
इदं पवित्रं पापघ्नं पुण्यं वेदैश्च संमितम् |
यः पठेद्रामचरितं सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ९० ॥
idam pavitram pāpa-ghnam puṇyam vedaiḥ ca saṃmitam |
yaḥ paṭhet rāma-caritam sarva-pāpaiḥ pramucyate ॥ 90 ॥
इदम् (idam) – ср.р. это; पवित्र (pavitra) – очищающее; पापघ्न (pāpa-ghna) – уничтожающее зло; पुण्य (puṇya) – священный; वेद (veda) – м.р. знание, Веды; च (ca) – и; संमित (saṃmita) – соразмерное; तद् (tad) – м.р. он, тот; पठ् (paṭh) – читать, изучать; रामचरित (rāma-carita) – сказание о странствиях Рамы; सर्वपाप (sarva-pāpa) – всё зло; प्रमुच् (pramuc) – освобождать.
Это очищающее, зло уничтожающее, священное, Ведам соразмерное
Сказание о странствиях Рамы кто прочтёт, (тот) от всего зла освободится.
एतदाख्यानमायुष्यं पठन्रामायणं नरः |
सपुत्रपौत्रः सगणः प्रेत्य स्वर्गे महीयते ॥ ९१ ॥
etad ākhyānam āyuṣyam paṭhan rāma-ayaṇam naraḥ |
sa-putra-pautraḥ sa-gaṇaḥ pretya svarge mahīyate ॥ 91 ॥
एतद (etad) – м.р. этот, он; आख्यान (ākhyāna) – м.р. повесть; आयुष्य (āyuṣya) – дающий долгую жизнь, целебный; पठन्त् (paṭhant) – читающий; रामायण (rāma-ayaṇa) – ср.р. «Сказание о Раме»; नर (nara) – м.р. человек; सपुत्रपौत्र (sa-putra-pautra) – с сыновьями и внуками; सगण (sa-gaṇa) – сопровождаемый родственниками и прислугой; प्रेत्य (pretya) – умерев; स्वर्ग (svarga) – м.р. небо; महीय् (mahīy) – увеличиваться, возрадоваться.
Это «Сказание о Раме», повесть, дающую долгую жизнь, читающий человек
С сыновьями и внуками, сопровождаемый родственниками и прислугой, умерев, на небе возрадуется.
पठन्द्विजो वागृषभत्वमीयात्
स्यात्क्षत्रियो भूमिपतित्वमीयात् |
वणिग्जनः पण्यफलत्वमीयात्
जनश्च शूद्रोऽपि महत्त्वमीयात् ॥ ९२ ॥
paṭhan dvijaḥ vāg-ṛṣabhatvam īyāt
syāt kṣatriyaḥ bhūmi-patitvam īyāt |
vaṇig-janaḥ paṇya-phalatvam īyāt
janaḥ ca śūdraḥ api mahattvam īyāt ॥ 92 ॥
पठन्त् (paṭhant) – читающий; द्विज (dvija) – м.р. брахман; वागृषभत्व (vāg-ṛṣabhatva) – первенство в речи; इ (i) – идти, становиться; अस् (as) – быть; क्षत्रिय (kṣatriya) – м.р. кшатрий; भूमिपतित्व (bhūmi-patitva) – царственность; वणिग्जन (vaṇig-jana) – м.р. торговец; पण्यफलत्व (paṇya-phalatva) – процветание в торговле; जन (jana) – м.р. человек, простолюдин; च (ca) – и; शूद्र (śūdra) – м.р. шудра; अपि (api) – также, даже; महत्त्व (mahattva) – ср.р. величие.
Читающий (сказание) брахман прийдёт к первенству в речи,
Если кшатрий (он) – прийдёт царственности,
Торговец прийдёт к процветанию в торговле
И даже шудра к величию прийдёт.
____________________________________________________________