|| वाल्मीकि रामायण – किष्किन्धाकाण्ड ||
|| vālmīki rāmāyaṇa – kiṣkindhākāṇḍa ||
|| सर्ग-११||
|| sarga-11||
Перевод с санскрита: Анна Устюгова
रामस्य वचनं श्रुत्वा हर्षपौरुषवर्धनम् |
सुग्रीवः पूजयां चक्रे राघवं प्रशशंस च ||१||
rāmasya vacanaṃ śrutvā harṣapauruṣavardhanam |
sugrīvaḥ pūjayāṃ cakre rāghavaṃ praśaśaṃsa ca ||1||
1.Услышав речь Рамы, радость и мужество увеличивающую, Сугрива почтил и восхвалил потомка Рагху.
असंशयं प्रज्वलितैस्तीक्ष्णैर्मर्मातिगैः शरैः |
त्वं दहेः कुपितो लोकान्युगान्त इव भास्करः ||२||
asaṃśayaṃ prajvalitaistīkṣṇairmarmātigaiḥ śaraiḥ |
tvaṃ daheḥ kupito lokānyugānta iva bhāskaraḥ ||2||
2. «Без сомнения, воспламененными, острыми пронзающими жизненно важные органы стрелами ты разгневанный мог бы сжечь миры, как Солнце в конце эпохи.
वालिनः पौरुषं यत्तद्यच्च वीर्यं धृतिश्च या |
तन्ममैकमनाः श्रुत्वा विधत्स्व यदनन्तरम् ||३||
vālinaḥ pauruṣaṃ yattadyacca vīryaṃ dhṛtiśca yā |
tanmamaikamanāḥ śrutvā vidhatsva yadanantaram ||3||
3. Какое у Вали мужество, какая сила, какое упорство, то и у меня. Выслушав внимательно, после чего, решай.
समुद्रात्पश्चिमात्पूर्वं दक्षिणादपि चोत्तरम् |
क्रामत्यनुदिते सूर्ये वाली व्यपगतक्लमः ||४||
samudrātpaścimātpūrvaṃ dakṣiṇādapi cottaram |
krāmatyanudite sūrye vālī vyapagataklamaḥ ||4||
4.От океана с запада на восток, и также с юга на север шагает, когда солнце не взошло, Вали, у которого исчезла усталость.
अग्राण्यारुह्य शैलानां शिखराणि महान्त्यपि |
ऊर्ध्वमुत्क्षिप्य तरसा प्रतिगृह्णाति वीर्यवान् ||५||
agrāṇyāruhya śailānāṃ śikharāṇi mahāntyapi |
ūrdhvamutkṣipya tarasā pratigṛhṇāti vīryavān ||5||
5.На пики залезая горные, вершины большие также, вверх подбрасывая, быстро ловит мощный.
बहवः सारवन्तश्च वनेषु विविधा द्रुमाः |
वालिना तरसा भग्ना बलं प्रथयतात्मनः ||६||
bahavaḥ sāravantaśca vaneṣu vividhā drumāḥ |
vālinā tarasā bhagnā balaṃ prathayatātmanaḥ ||6||
6.В лесах многочисленные твердые различные деревья сломанные Вали, распространяющим собственную силу быстро.
महिषो दुन्दुभिर्नाम कैलासशिखरप्रभः |
बलं नागसहस्रस्य धारयामास वीर्यवान् ||७||
mahiṣo dundubhirnāma kailāsaśikharaprabhaḥ |
balaṃ nāgasahasrasya dhārayāmāsa vīryavān ||7||
7.Мощный по имени Дундубхи. сияющий, белый как вершины Кайласа, силой тысячи слонов обладал.
वीर्योत्सेकेन दुष्टात्मा वरदानाच्च मोहितः |
जगाम स महाकायः समुद्रं सरितां पतिम् ||८||
vīryotsekena duṣṭātmā varadānācca mohitaḥ |
jagāma sa mahākāyaḥ samudraṃ saritāṃ patim ||8||
8. Высокомерием от силы испорченный душой, дарованием одурманенный, большетелый он пришёл к океану мужу рек.
ऊर्मिमन्तमतिक्रम्य सागरं रत्नसञ्चयम् |
मम युद्धं प्रयच्छेति तमुवाच महार्णवम् ||९||
ūrmimantamatikramya sāgaraṃ ratnasañcayam |
mama yuddhaṃ prayaccheti tamuvāca mahārṇavam ||9||
9.До Волнистого дойдя: “Океан, сокровищ вместилище, со мной сразись!” – тому большому Морю сказал.
ततः समुद्रो धर्मात्मा समुत्थाय महाबलः |
अब्रवीद्वचनं राजन्नसुरं कालचोदितम् ||१०||
tataḥ samudro dharmātmā samutthāya mahābalaḥ |
abravīdvacanaṃ rājannasuraṃ kālacoditam ||10||
10.Затем Океан, сознающий долг, встав великосильный, сказал речь, о царь, асуре, смертью подталкиваемому.
समर्थो नास्मि ते दातुं युद्धं युद्धविशारद |
श्रूयतामभिधास्यामि यस्ते युद्धं प्रदास्यति ||११||
samartho nāsmi te dātuṃ yuddhaṃ yuddhaviśārada |
śrūyatāmabhidhāsyāmi yaste yuddhaṃ pradāsyati ||11||
11. «Я не способен тебе дать бой, о сведующий в сражениях, пусть будет услышано, я скажу, кто даст тебе бой.
शैलराजो महारण्ये तपस्विशरणं परम् |
शङ्करश्वशुरो नाम्ना हिमवानिति विश्रुतः ||१२||
śailarājo mahāraṇye tapasviśaraṇaṃ param |
śaṅkaraśvaśuro nāmnā himavāniti viśrutaḥ ||12||
12. Повелитель гор в большом лесу, главный приют аскетов, свёкор Шанкары, по имени “Химаван” известный.
गुहाप्रस्रवणोपेतो बहुकन्दरनिर्झरः |
स समर्थस्तव प्रीतिमतुलां कर्तुमाहवे ||१३||
guhāprasravaṇopeto bahukandaranirjharaḥ |
sa samarthastava prītimatulāṃ kartumāhave ||13||
13. Наделённый пещерами и потоками, тот, у кого много ущелий и водопадов, он способен удовлетворить твою любовь не сравнимую к сражению».
तं भीतमिति विज्ञाय समुद्रमसुरोत्तमः |
हिमवद्वनमागच्छच्छरश्चापादिव च्युतः ||१४||
taṃ bhītamiti vijñāya samudramasurottamaḥ |
himavadvanamāgacchaccharaścāpādiva cyutaḥ ||14||
14. Того океана как “испуганного” узнав, лучший из асуров в лес Химавана пошёл, как стрела, выпущенная из лука.
ततस्तस्य गिरेः श्वेता गजेन्द्रविपुलाः शिलाः |
चिक्षेप बहुधा भूमौ दुन्दुभिर्विननाद च ||१५||
tatastasya gireḥ śvetā gajendravipulāḥ śilāḥ |
cikṣepa bahudhā bhūmau dundubhirvinanāda ca ||15||
15. Потом Дундубхи сбрасывал многократно на землю белые, размером с царя слонов камни и рычал.
ततः श्वेताम्बुदाकारः सौम्यः प्रीतिकराकृतिः |
हिमवानब्रवीद्वाक्यं स्व एव शिखरे स्थितः ||१६||
tataḥ śvetāmbudākāraḥ saumyaḥ prītikarākṛtiḥ |
himavānabravīdvākyaṃ sva eva śikhare sthitaḥ ||16||
16. Потом тот, имеющий вид белого облака, дружеский, доставляющий радость Химаван сказал речь, на своей же вершине находящийся.
क्लेष्टुमर्हसि मां न त्वं दुन्दुभे धर्मवत्सल |
रणकर्मस्वकुशलस्तपस्विशरणं ह्यहम् ||१७||
kleṣṭumarhasi māṃ na tvaṃ dundubhe dharmavatsala |
raṇakarmasvakuśalastapasviśaraṇaṃ hyaham ||17||
17.”Ты не должен испытывать меня, о Дундубхи, исполненный долга, в военных делах неискусный, ведь я Обитель аскетов”.
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा गिरिराजस्य धीमतः |
उवाच दुन्दुभिर्वाक्यं क्रोधात्संरक्तलोचनः ||१८||
tasya tadvacanaṃ śrutvā girirājasya dhīmataḥ |
uvāca dundubhirvākyaṃ krodhātsaṃraktalocanaḥ ||18||
18. Услышав ту речь умного царя гор, Дундубхи с красными от гнева глазами сказал речь.
यदि युद्धेऽसमर्थस्त्वं मद्भयाद्वा निरुद्यमः |
तमाचक्ष्व प्रदद्यान्मे योऽद्य युद्धं युयुत्सतः ||१९||
yadi yuddhe’samarthastvaṃ madbhayādvā nirudyamaḥ |
tamācakṣva pradadyānme yo’dya yuddhaṃ yuyutsataḥ ||19||
19. “Если ты не способен в битве или от страха передо мною остолбеневший, того назови, который дал бы мне сейчас сражение, желающего сражаться”.
हिमवानब्रवीद्वाक्यं श्रुत्वा वाक्यविशारदः |
अनुक्तपूर्वं धर्मात्मा क्रोधात्तमसुरोत्तमम् ||२०||
himavānabravīdvākyaṃ śrutvā vākyaviśāradaḥ |
anuktapūrvaṃ dharmātmā krodhāttamasurottamam ||20||
20. Выслушав, искусный в речи дхарматма Химаван сказал речь, не сказанную ранее, гневно тому лучшему из Асуров.
वाली नाम महाप्राज्ञः शक्रतुल्यपराक्रमः |
अध्यास्ते वानरः श्रीमान्किष्किन्धामतुलप्रभाम् ||२१||
vālī nāma mahāprājñaḥ śakratulyaparākramaḥ |
adhyāste vānaraḥ śrīmānkiṣkindhāmatulaprabhām ||21||
21. «Вали именуемый, Премудрый, тот, чьё могущество равно Индре, Великолепный ванара управляет Кишкиндхой, чьё великолепие несравненно.
स समर्थो महाप्राज्ञस्तव युद्धविशारदः |
द्वन्द्वयुद्धं महद्दातुं नमुचेरिव वासवः ||२२||
sa samartho mahāprājñastava yuddhaviśāradaḥ |
dvandvayuddhaṃ mahaddātuṃ namuceriva vāsavaḥ ||22||
22. Он, Премудрый, Искусный в битве, способен дать тебе бой один на один, как Индра Намучи.
तं शीघ्रमभिगच्छ त्वं यदि युद्धमिहेच्छसि |
स हि दुर्धर्षणो नित्यं शूरः समरकर्मणि ||२३||
taṃ śīghramabhigaccha tvaṃ yadi yuddhamihecchasi |
sa hi durdharṣaṇo nityaṃ śūraḥ samarakarmaṇi ||23||
23. К нему быстро ты подойди, если желаешь битву здесь, он же всегда опасный в битве воин».
श्रुत्वा हिमवतो वाक्यं क्रोधाविष्टः स दुन्दुभिः |
जगाम तां पुरीं तस्य किष्किन्धां वालिनस्तदा ||२४||
śrutvā himavato vākyaṃ krodhāviṣṭaḥ sa dundubhiḥ |
jagāma tāṃ purīṃ tasya kiṣkindhāṃ vālinastadā ||24||
24. Услышав Химавана речь, тогда Дундубхи, гневом проникнутый, пошёл в тот город Кишкиндху того Вали.
धारयन्माहिषं रूपं तीक्ष्णशृङ्गो भयावहः |
प्रावृषीव महामेघस्तोयपूर्णो नभस्तले ||२५||
dhārayanmāhiṣaṃ rūpaṃ tīkṣṇaśṛṅgo bhayāvahaḥ |
prāvṛṣīva mahāmeghastoyapūrṇo nabhastale ||25||
25. Носящий буйволиную форму с острыми рогами, сеющий страх, как в сезон дождей огромная туча, полная воды на небосводе.
ततस्तु द्वारमागम्य किष्किन्धाया महाबलः |
ननर्द कम्पयन्भूमिं दुन्दुभिर्दुन्दुभिर्यथा ||२६||
tatastu dvāramāgamya kiṣkindhāyā mahābalaḥ |
nanarda kampayanbhūmiṃ dundubhirdundubhiryathā ||26||
26. Затем же подойдя к воротам Кишкиндхи, великосильный, содрогающий землю Дундубхи зарычал как барабан.
समीपजान्द्रुमान्भञ्जन्वसुधां दारयन्खुरैः |
विषाणेनोल्लिखन्दर्पात्तद्द्वारं द्विरदो यथा ||२७||
samīpajāndrumānbhañjanvasudhāṃ dārayankhuraiḥ |
viṣāṇenollikhandarpāttaddvāraṃ dvirado yathā ||27||
27. Близко растущие деревья ломающий, землю разрывающий копытами, рогом царапающий горделиво те ворота, как слон.
अन्तःपुरगतो वाली श्रुत्वा शब्दममर्षणः |
निष्पपात सह स्त्रीभिस्ताराभिरिव चन्द्रमाः ||२८||
antaḥpuragato vālī śrutvā śabdamamarṣaṇaḥ |
niṣpapāta saha strībhistārābhiriva candramāḥ ||28||
28. В женские аппартаменты шедший Вали, услышав звук недовольный, вышел с женщинами, как месяц со звёздами.
मितं व्यक्ताक्षरपदं तमुवाच स दुन्दुभिम् |
हरीणामीश्वरो वाली सर्वेषां वनचारिणाम् ||२९||
mitaṃ vyaktākṣarapadaṃ tamuvāca sa dundubhim |
harīṇāmīśvaro vālī sarveṣāṃ vanacāriṇām ||29||
29. Тот Вали, владыка всех живущих в лесу обезьян, сказал четко и кратко произносящему слоги тому Дундубхе.
किमर्थं नगरद्वारमिदं रुद्ध्वा विनर्दसि |
दुन्दुभे विदितो मेऽसि रक्ष प्राणान्महाबल ||३०||
kimarthaṃ nagaradvāramidaṃ ruddhvā vinardasi |
dundubhe vidito me’si rakṣa prāṇānmahābala ||30||
30. “С какой целью, эти городские ворота осаждая, рычишь, о Дундубхи, я тебя знаю, защищайся, о Великосильный!”
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा वानरेन्द्रस्य धीमतः |
उवाच दुन्दुभिर्वाक्यं क्रोधात्संरक्तलोचनः ||३१||
tasya tadvacanaṃ śrutvā vānarendrasya dhīmataḥ |
uvāca dundubhirvākyaṃ krodhātsaṃraktalocanaḥ ||31||
31. Ту речь повелителя обезьян Мудрого услышав, Дундубхи сказал речь с красными от гнева глазами.
न त्वं स्त्रीसंनिधौ वीर वचनं वक्तुमर्हसि |
मम युद्धं प्रयच्छ त्वं ततो ज्ञास्यामि ते बलम् ||३२||
na tvaṃ strīsaṃnidhau vīra vacanaṃ vaktumarhasi |
mama yuddhaṃ prayaccha tvaṃ tato jñāsyāmi te balam ||32||
32. “Ты не должен говорить речь вблизи женщин, о герой, сразись со мной, от этого я узнаю твою силу.
अथवा धारयिष्यामि क्रोधमद्य निशामिमाम् |
गृह्यतामुदयः स्वैरं कामभोगेषु वानर ||३३||
athavā dhārayiṣyāmi krodhamadya niśāmimām |
gṛhyatāmudayaḥ svairaṃ kāmabhogeṣu vānara ||33||
33. Или же сдержу по желанию гнев сегодня в эту ночь, пусть будет встречен (тобою) восход в чувственных удовольствиях, о обезьяна.
यो हि मत्तं प्रमत्तं वा सुप्तं वा रहितं भृशम् |
हन्यात्स भ्रूणहा लोके त्वद्विधं मदमोहितम् ||३४||
yo hi mattaṃ pramattaṃ vā suptaṃ vā rahitaṃ bhṛśam |
hanyātsa bhrūṇahā loke tvadvidhaṃ madamohitam ||34||
34. Который же опьяненного, или невнимательного, или спящего, совсем одинокого убил бы, такого, как ты одурманенного страстью, тот в миру убийца ребёнка”.
स प्रहस्याब्रवीन्मन्दं क्रोधात्तमसुरोत्तमम् |
विसृज्य ताः स्त्रियः सर्वास्ताराप्रभृतिकास्तदा ||३५||
sa prahasyābravīnmandaṃ krodhāttamasurottamam |
visṛjya tāḥ striyaḥ sarvāstārāprabhṛtikāstadā ||35||
35. Тогда он, смеясь, сказал медленно, гневно тому лучшему из асуров, оставив всех тех женщин, начиная с Тары и других.
मत्तोऽयमिति मा मंस्था यद्यभीतोऽसि संयुगे |
मदोऽयं सम्प्रहारेऽस्मिन्वीरपानं समर्थ्यताम् ||३६||
matto’yamiti mā maṃsthā yadyabhīto’si saṃyuge |
mado’yaṃ samprahāre’sminvīrapānaṃ samarthyatām ||36||
36. «Не думай, что я опьянен. Если не боишься ты битвы, пусть считается это опьянение в этой борьбе, как напиток героев».
तमेवमुक्त्वा सङ्क्रुद्धो मालामुत्क्षिप्य काञ्चनीम् |
पित्रा दत्तां महेन्द्रेण युद्धाय व्यवतिष्ठत ||३७||
tamevamuktvā saṅkruddho mālāmutkṣipya kāñcanīm |
pitrā dattāṃ mahendreṇa yuddhāya vyavatiṣṭhata ||37||
37. Тому так сказав разозлившийся, золотой венок сняв, данный отцом Индрой, вышел на битву.
विषाणयोर्गृहीत्वा तं दुन्दुभिं गिरिसंनिभम् |
वाली व्यापातयां चक्रे ननर्द च महास्वनम् ||३८||
viṣāṇayorgṛhītvā taṃ dundubhiṃ girisaṃnibham |
vālī vyāpātayāṃ cakre nanarda ca mahāsvanam ||38||
38. Взяв того Дундубхи, подобного горе, за рога, поднял и зарычал громко.
युद्धे प्राणहरे तस्मिन्निष्पिष्टो दुन्दुभिस्तदा |
श्रोत्राभ्यामथ रक्तं तु तस्य सुस्राव पात्यतः |
पपात च महाकायः क्षितौ पञ्चत्वमागतः ||३९||
yuddhe prāṇahare tasminniṣpiṣṭo dundubhistadā |
śrotrābhyāmatha raktaṃ tu tasya susrāva pātyataḥ |
papāta ca mahākāyaḥ kṣitau pañcatvamāgataḥ ||39||
39. Тогда в смертоносной той битве был повален Дундубхи, и из его ушей кровь полилась от падения, и ударенный об землю, грузный умер.
तं तोलयित्वा बाहुभ्यां गतसत्त्वमचेतनम् |
चिक्षेप वेगवान्वाली वेगेनैकेन योजनम् ||४०||
taṃ tolayitvā bāhubhyāṃ gatasattvamacetanam |
cikṣepa vegavānvālī vegenaikena yojanam ||40||
40. Его взяв руками, безжизненного, бессознательного кинул Стремительный сильно на йоджану.
तस्य वेगप्रविद्धस्य वक्त्रात्क्षतजबिन्दवः |
प्रपेतुर्मारुतोत्क्षिप्ता मतङ्गस्याश्रमं प्रति ||४१||
tasya vegapraviddhasya vaktrātkṣatajabindavaḥ |
prapeturmārutotkṣiptā mataṅgasyāśramaṃ prati ||41||
41. У того, с силой брошенного, из лица кровяные капли упали, ветром отнесенные к ашраму Матанги.
तान्दृष्ट्वा पतितांस्तत्र मुनिः शोणितविप्रुषः |
उत्ससर्ज महाशापं क्षेप्तारं वालिनं प्रति |
इह तेनाप्रवेष्टव्यं प्रविष्टस्य वधो भवेत् ||४२||
tāndṛṣṭvā patitāṃstatra muniḥ śoṇitavipruṣaḥ |
utsasarja mahāśāpaṃ kṣeptāraṃ vālinaṃ prati |
iha tenāpraveṣṭavyaṃ praviṣṭasya vadho bhavet ||42||
42. Увидев туда упавшие те капли крови, мудрец изрек великое проклятие в адрес кидателя Вали: “Сюда ему не должно входить, а у вошедшего пусть будет смерть!”
स महर्षिं समासाद्य याचते स्म कृताञ्जलिः ||४३||
sa maharṣiṃ samāsādya yācate sma kṛtāñjaliḥ ||43||
43. Тот, подойдя к Великому риши, смиренно молил.
ततः शापभयाद्भीत ऋश्यमूकं महागिरिम् |
प्रवेष्टुं नेच्छति हरिर्द्रष्टुं वापि नरेश्वर ||४४||
tataḥ śāpabhayādbhīta ṛśyamūkaṃ mahāgirim |
praveṣṭuṃ necchati harirdraṣṭuṃ vāpi nareśvara ||44||
44. Затем от страха проклятья испуганная обезьяна на высокую гору Ршьямуку не хочет попадать или даже видеть,о царь.
तस्याप्रवेशं ज्ञात्वाहमिदं राम महावनम् |
विचरामि सहामात्यो विषादेन विवर्जितः ||४५||
tasyāpraveśaṃ jñātvāhamidaṃ rāma mahāvanam |
vicarāmi sahāmātyo viṣādena vivarjitaḥ ||45||
45. Про невозможность его посещения леса узнав, я в этом Великом лесу, о Рама, живу с советниками беззаботный.
एषोऽस्थिनिचयस्तस्य दुन्दुभेः सम्प्रकाशते |
वीर्योत्सेकान्निरस्तस्य गिरिकूटनिभो महान् ||४६||
eṣo’sthinicayastasya dundubheḥ samprakāśate |
vīryotsekānnirastasya girikūṭanibho mahān ||46||
46. Эта груда костей, похожая на высокую гору, большая того Дундубхи, брошенного от силы высокомерия, виднеется.
इमे च विपुलाः सालाः सप्त शाखावलम्बिनः |
यत्रैकं घटते वाली निष्पत्रयितुमोजसा ||४७||
ime ca vipulāḥ sālāḥ sapta śākhāvalambinaḥ |
yatraikaṃ ghaṭate vālī niṣpatrayitumojasā ||47||
47. И эти обширные 7 деревьев со свисающими ветвями, где одно может оставить без листьев Вали.
एतदस्यासमं वीर्यं मया राम प्रकाशितम् |
कथं तं वालिनं हन्तुं समरे शक्ष्यसे नृप ||४८||
etadasyāsamaṃ vīryaṃ mayā rāma prakāśitam |
kathaṃ taṃ vālinaṃ hantuṃ samare śakṣyase nṛpa ||48||
48. Видел я эту его непревзойденную силу, о Рама. Как того Вали сможешь убить в борьбе, о царь?
यदि भिन्द्याद्भवान्सालानिमांस्त्वेकेषुणा ततः |
जानीयां त्वां महाबाहो समर्थं वालिनो वधे ||४९||
yadi bhindyādbhavānsālānimāṃstvekeṣuṇā tataḥ |
jānīyāṃ tvāṃ mahābāho samarthaṃ vālino vadhe ||49||
49. Если разбил бы ты эти деревья салы одной стрелой, тогда я бы знал тебя, как способного к убийству Вали, о Большерукий.
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सुग्रीवस्य महात्मनः |
राघवो दुन्दुभेः कायं पादाङ्गुष्ठेन लीलया |
तोलयित्वा महाबाहुश्चिक्षेप दशयोजनम् ||५०||
tasya tadvacanaṃ śrutvā sugrīvasya mahātmanaḥ |
rāghavo dundubheḥ kāyaṃ pādāṅguṣṭhena līlayā |
tolayitvā mahābāhuścikṣepa daśayojanam ||50||
50. Того Сугривы, Великой души, ту речь услышав, потомок Рагху большерукий, тело Дундубхи большим пальцем ноги подняв, кинул на 10 йоджан.
क्षिप्तं दृष्ट्वा ततः कायं सुग्रीवः पुनरब्रवीत् |
लक्ष्मणस्याग्रतो राममिदं वचनमर्थवत् ||५१||
kṣiptaṃ dṛṣṭvā tataḥ kāyaṃ sugrīvaḥ punarabravīt |
lakṣmaṇasyāgrato rāmamidaṃ vacanamarthavat ||51||
51. Затем, увидев брошенное тело, Сугрива снова сказал речь важную Раме перед Лакшманой.
आर्द्रः समांसप्रत्यग्रः क्षिप्तः कायः पुरा सखे |
लघुः सम्प्रति निर्मांसस्तृणभूतश्च राघव |
नात्र शक्यं बलं ज्ञातुं तव वा तस्य वाधिकम् ||५२||
ārdraḥ samāṃsapratyagraḥ kṣiptaḥ kāyaḥ purā sakhe |
laghuḥ samprati nirmāṃsastṛṇabhūtaśca rāghava |
nātra śakyaṃ balaṃ jñātuṃ tava vā tasya vādhikam ||52||
52. “Тело брошенное ранее было нежное, мясистое, свежее, теперь лёгкое, отощавшее, ставшее как соломинка, о потомок Рагху, невозможно узнать, кто сильнее, или ты, или он”.