04-Kiṣkindhākāṇḍa-सर्गः १९

॥ वाल्मीकि रामायण – किष्किन्धाकाण्ड ॥
॥ vālmīki rāmāyaṇa – kiṣkindhākāṇḍa ॥

॥ सर्ग-१९॥
॥ sarga-19॥

Перевод с санскрита: Анна Устюгова

स वानरमहाराजः शयानः शरविक्षतः |
प्रत्युक्तो हेतुमद्वाक्यैर्नोत्तरं प्रत्यपद्यत ||१||
sa vānaramahārājaḥ śayānaḥ śaravikṣataḥ |
pratyukto hetumadvākyairnottaraṃ pratyapadyata ||1||
Тот обезьяний Махараджа, лежащий, стрелой раненный, получивший ответ разумными словами, ответа не дал.

अश्मभिः परिभिन्नाङ्गः पादपैराहतो भृशम् |
रामबाणेन चाक्रान्तो जीवितान्ते मुमोह सः ||२||
aśmabhiḥ paribhinnāṅgaḥ pādapairāhato bhṛśam |
rāmabāṇena cākrānto jīvitānte mumoha saḥ ||2||
С частями тела, сломанными камнями, побитый сильно деревьями и пронзённый стрелой Рамы, в конце жизни он потерял сознание.

तं भार्या बाणमोक्षेण रामदत्तेन संयुगे |
हतं प्लवगशार्दूलं तारा शुश्राव वालिनम् ||३||
taṃ bhāryā bāṇamokṣeṇa rāmadattena saṃyuge |
hataṃ plavagaśārdūlaṃ tārā śuśrāva vālinam ||3||
О том, убитом в битве стрелой, которую метнул Рама, лучшем из обезьян, Вали жена Тара услышала.

सा सपुत्राप्रियं श्रुत्वा वधं भर्तुः सुदारुणम् |
निष्पपात भृशं त्रस्ता विविधाद्गिरिगह्वरात् ||४||
sā saputrāpriyaṃ śrutvā vadhaṃ bhartuḥ sudāruṇam |
niṣpapāta bhṛśaṃ trastā vividhādgirigahvarāt ||4||
Она, услышав о неприятной, ужасной смерти мужа, с сыном упала сильно испуганная из разнообразных горных зарослей.

ये त्वङ्गदपरीवारा वानरा हि महाबलाः |
ते सकार्मुकमालोक्य रामं त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः ||५||
ye tvaṅgadaparīvārā vānarā hi mahābalāḥ |
te sakārmukamālokya rāmaṃ trastāḥ pradudruvuḥ ||5||
Те обезьяны, очень сильные, которые из свиты Ангады, увидев вооруженного луком Раму, испуганные побежали.

सा ददर्श ततस्त्रस्तान्हरीनापततो द्रुतम् |
यूथादिव परिभ्रष्टान्मृगान्निहतयूथपान् ||६||
dadarśa tatastrastānharīnāpatato drutam |
yūthādiva paribhraṣṭānmṛgānnihatayūthapān ||6||
Тогда она увидела испуганных обезьян, быстро спешащих, как от стада отбившихся животных с убитым вожаком.

तानुवाच समासाद्य दुःखितान्दुःखिता सती |
रामवित्रासितान्सर्वाननुबद्धानिवेषुभिः ||७||
tānuvāca samāsādya duḥkhitānduḥkhitā satī |
rāmavitrāsitānsarvānanubaddhāniveṣubhiḥ ||7||
Опечаленная жена, достигнув, сказала им всем опечаленным, испуганным Рамой, словно связанным стрелами.

वानरा राजसिंहस्य यस्य यूयं पुरःसराः |
तं विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद्द्रवथ दुर्गताः ||८||
vānarā rājasiṃhasya yasya yūyaṃ puraḥsarāḥ |
taṃ vihāya suvitrastāḥ kasmāddravatha durgatāḥ ||8||
“Обезьяны, почему вы несчастные, испуганные бежите, оставив того лучшего из царей, чьими слугами вы являетесь?

राज्यहेतोः स चेद्भ्राता भ्रात्रा रौद्रेण पातितः |
रामेण प्रसृतैर्दूरान्मार्गणैर्दूरपातिभिः ||९||
rājyahetoḥ sa cedbhrātā bhrātrā raudreṇa pātitaḥ |
rāmeṇa prasṛtairdūrānmārgaṇairdūrapātibhiḥ ||9||
Если этот брат из-за царства братом убит ужасным Рамой выпущенными издалека стрелами, летающими далеко”.

कपिपत्न्या वचः श्रुत्वा कपयः कामरूपिणः |
प्राप्तकालमविश्लिष्टमूचुर्वचनमङ्गनाम् ||१०||
kapipatnyā vacaḥ śrutvā kapayaḥ kāmarūpiṇaḥ |
prāptakālamaviśliṣṭamūcurvacanamaṅganām ||10||
Обезьяньей жены речь услышав, обезьяны, по желанию меняющие форму, совместно своевременно сказали речь жене.

जीवपुत्रे निवर्तस्व पुत्रं रक्षस्व चाङ्गदम् |
अन्तको रामरूपेण हत्वा नयति वालिनम् ||११||
jīvaputre nivartasva putraṃ rakṣasva cāṅgadam |
antako rāmarūpeṇa hatvā nayati vālinam ||11||
“О та, у которой жив сын, возвращайся и защити сына Ангаду, смерть в форме Рамы, убив, уносит Вали.

क्षिप्तान्वृक्षान्समाविध्य विपुलाश्च शिलास्तथा |
वाली वज्रसमैर्बाणैर्वज्रेणेव निपातितः ||१२||
kṣiptānvṛkṣānsamāvidhya vipulāśca śilāstathā |
vālī vajrasamairbāṇairvajreṇeva nipātitaḥ ||12||
Брошенными деревьями повращав и также большими камнями, стрелами, подобными молнии, как молнией убит.

अभिद्रुतमिदं सर्वं विद्रुतं प्रसृतं बलम् |
अस्मिन्प्लवगशार्दूले हते शक्रसमप्रभे ||१३||
abhidrutamidaṃ sarvaṃ vidrutaṃ prasṛtaṃ balam |
asminplavagaśārdūle hate śakrasamaprabhe ||13||
Эта атакованная, обширная армия разбежалась, когда этот лучший из обезьян, равный по великолепию Индре, был убит.

रक्ष्यतां नगरं शूरैरङ्गदश्चाभिषिच्यताम् |
पदस्थं वालिनः पुत्रं भजिष्यन्ति प्लवङ्गमाः ||१४||
rakṣyatāṃ nagaraṃ śūrairaṅgadaścābhiṣicyatām |
padasthaṃ vālinaḥ putraṃ bhajiṣyanti plavaṅgamāḥ ||14||
Пусть будет защищён город героями, и Ангада пусть будет помазан, находящегося на высоком посту сына Вали будут почитать обезьяны.

अथवारुचितं स्थानमिह ते रुचिरानने |
आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रमद्यैव वानराः ||१५||
athavārucitaṃ sthānamiha te rucirānane |
āviśanti hi durgāṇi kṣipramadyaiva vānarāḥ ||15||
Иначе неподходящее место здесь для тебя, о прекрасноликая, зайдут быстро сегодня же обезьяны.

अभार्याः सहभार्याश्च सन्त्यत्र वनचारिणः |
लुब्धेभ्यो विप्रयुक्तेभ्यः स्वेभ्यो नस्तुमुलं भयम् ||१६||
abhāryāḥ sahabhāryāśca santyatra vanacāriṇaḥ |
lubdhebhyo viprayuktebhyaḥ svebhyo nastumulaṃ bhayam ||16||
Неженатые и женатые есть лесные жители, алчных, разлучённых со своими (жёнами), мы боимся.”

अल्पान्तरगतानां तु श्रुत्वा वचनमङ्गना |
आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी ||१७||
alpāntaragatānāṃ tu śrutvā vacanamaṅganā |
ātmanaḥ pratirūpaṃ sā babhāṣe cāruhāsinī ||17||
Речь шедших на близком расстоянии услышав, женщина соответствующую себе (речь) сказала, мило улыбающаяся.

पुत्रेण मम किं कार्यं किं राज्येन किमात्मना |
कपिसिंहे महाभागे तस्मिन्भर्तरि नश्यति ||१८||
putreṇa mama kiṃ kāryaṃ kiṃ rājyena kimātmanā |
kapisiṃhe mahābhāge tasminbhartari naśyati ||18||
“Что должно быть сделано с сыном, что царством, что с собой при льве среди обезьян, выдающемся том муже, погибающем.

पादमूलं गमिष्यामि तस्यैवाहं महात्मनः |
योऽसौ रामप्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः ||१९||
pādamūlaṃ gamiṣyāmi tasyaivāhaṃ mahātmanaḥ |
yo’sau rāmaprayuktena śareṇa vinipātitaḥ ||19||
К его Махатмы стопам пойду я, который этот убит Рамы выпущенною стрелою.”

एवमुक्त्वा प्रदुद्राव रुदती शोककर्शिता |
शिरश्चोरश्च बाहुभ्यां दुःखेन समभिघ्नती ||२०||
evamuktvā pradudrāva rudatī śokakarśitā |
śiraścoraśca bāhubhyāṃ duḥkhena samabhighnatī ||20||
Так сказав, поспешила рыдающая, истощенная от печали, и голову, и грудь руками от горя бьющая.

आव्रजन्ती ददर्शाथ पतिं निपतितं भुवि |
हन्तारं दानवेन्द्राणां समरेष्वनिवर्तिनाम् ||२१||
āvrajantī dadarśātha patiṃ nipatitaṃ bhuvi |
hantāraṃ dānavendrāṇāṃ samareṣvanivartinām ||21||
Затем подходящая увидела мужа, упавшего на землю, убийцу вождей демонов, в сражениях не отступающих.

क्षेप्तारं पर्वतेन्द्राणां वज्राणामिव वासवम् |
महावातसमाविष्टं महामेघौघनिःस्वनम् ||२२||
kṣeptāraṃ parvatendrāṇāṃ vajrāṇāmiva vāsavam |
mahāvātasamāviṣṭaṃ mahāmeghaughaniḥsvanam ||22||
Метателя царей гор, как Индру (метателя) молний,  ураганом наполненного, звучащего, словно множество больших туч.

शक्रतुल्यपराक्रान्तं वृष्ट्वेवोपरतं घनम् |
नर्दन्तं नर्दतां भीमं शूरं शूरेण पातितम् ||२३||
śakratulyaparākrāntaṃ vṛṣṭvevoparataṃ ghanam |
nardantaṃ nardatāṃ bhīmaṃ śūraṃ śūreṇa pātitam ||23||
Того, чья сила равна Индре, словно тучу, ушедшую, пролив дождь, рычащего, ужасного среди рычащих, героя, поверженного героем.

शार्दूलेनामिषस्यार्थे मृगराजं यथा हतम् |
अर्चितं सर्वलोकस्य सपताकं सवेदिकम् ||२४||
śārdūlenāmiṣasyārthe mṛgarājaṃ yathā hatam |
arcitaṃ sarvalokasya sapatākaṃ savedikam ||24||
Словно тигром убитого царя животных ради мяса, почитаемого всем миром, с флагом, с троном.

नागहेतोः सुपर्णेन चैत्यमुन्मथितं यथा |
अवष्टभ्यावतिष्ठन्तं ददर्श धनुरूर्जितम् ||२५||
nāgahetoḥ suparṇena caityamunmathitaṃ yathā |
avaṣṭabhyāvatiṣṭhantaṃ dadarśa dhanurūrjitam ||25||
Как смоковница, из-за змей большой птицей убитый, остановившись, стоящего увидела, того, кто усилился с помощью лука,

रामं रामानुजं चैव भर्तुश्चैवानुजं शुभा |
तानतीत्य समासाद्य भर्तारं निहतं रणे ||२६||
rāmaṃ rāmānujaṃ caiva bhartuścaivānujaṃ śubhā |
tānatītya samāsādya bhartāraṃ nihataṃ raṇe ||26||
Раму и младшего брата Рамы,  и младшего брата мужа, Благая, мимо них пройдя,  достигнув мужа, убитого в битве,

समीक्ष्य व्यथिता भूमौ सम्भ्रान्ता निपपात ह |
सुप्तेव पुनरुत्थाय आर्यपुत्रेति क्रोशती ||२७||
samīkṣya vyathitā bhūmau sambhrāntā nipapāta ha |
supteva punarutthāya āryaputreti krośatī ||27||
Посмотрев, измученная на землю упала, взволнованная, словно оцепеневшая, снова поднявшись, “Муж!” -так кричащая.

रुरोद सा पतिं दृष्ट्वा सन्दितं मृत्युदामभिः |
तामवेक्ष्य तु सुग्रीवः क्रोशन्तीं कुररीम् इव ||२८||
विषादमगमत्कष्टं दृष्ट्वा चाङ्गदमागतम् ||२९||
ruroda sā patiṃ dṛṣṭvā sanditaṃ mṛtyudāmabhiḥ |
tāmavekṣya tu sugrīvaḥ krośantīṃ kurarīm iva ||28||
viṣādamagamatkaṣṭaṃ dṛṣṭvā cāṅgadamāgatam ||29||
Она рыдала, увидев мужа, пойманного силками смерти, и её, кричащую, как самка курари, и Ангаду пришедшего увидев, Сугрива пришёл в мучительное отчаяние.