04-Kiṣkindhākāṇḍa-सर्गः २३

॥ वाल्मीकि रामायण – किष्किन्धाकाण्ड ॥
॥ vālmīki rāmāyaṇa – kiṣkindhākāṇḍa ॥

॥ सर्ग-२३॥
॥ sarga-23॥

Перевод с санскрита: Анна Устюгова

ततः समुपजिघ्रन्ती कपिराजस्य तन्मुखम् ।
पतिं लोकाच्च्युतं तारा मृतं वचनमब्रवीत् ॥१॥
tataḥ samupajighrantī kapirājasya tanmukham ।
patiṃ lokāccyutaṃ tārā mṛtaṃ vacanamabravīt ॥1॥
Потом Тара, целующая того обезьяньего царя лицо, мёртвому, мир покинувшему супругу речь сказала.

शेषे त्वं विषमे दुःखमकृत्वा वचनं मम ।
उपलोपचिते वीर सुदुःखे वसुधातले ॥२॥
śeṣe tvaṃ viṣame duḥkhamakṛtvā vacanaṃ mama ।
upalopacite vīra suduḥkhe vasudhātale ॥2॥
Ты лежишь горестно, в несчастье, не последовав моему совету, на поверхности земли, полной камней, прискорбно.

मत्तः प्रियतरा नूनं वानरेन्द्र मही तव ।
शेषे हि तां परिष्वज्य मां च न प्रतिभाषसे ॥३॥
mattaḥ priyatarā nūnaṃ vānarendra mahī tava ।
śeṣe hi tāṃ pariṣvajya māṃ ca na pratibhāṣase ॥3॥
А Повелитель обезьян, любимее, чем я, несомненно, твоя земля, ведь ты лежишь, её обняв, и мне не отвечаешь.

सुग्रीव एव विक्रान्तो वीर साहसिक प्रिय ।
ऋक्षवानरमुख्यास्त्वां बलिनं पर्युपासते ॥४॥
sugrīva eva vikrānto vīra sāhasika priya ।
ṛkṣavānaramukhyāstvāṃ balinaṃ paryupāsate ॥4॥
Именно Сугрива атакованный, о мой герой, о смелый, о дорогой, тебя, Вали, чествуют главы обезьян и медведей.

एषां विलपितं कृच्छ्रमङ्गदस्य च शोचतः ।
मम चेमां गिरं श्रुत्वा किं त्वं न प्रतिबुध्यसे ॥५॥
eṣāṃ vilapitaṃ kṛcchramaṅgadasya ca śocataḥ ।
mama cemāṃ giraṃ śrutvā kiṃ tvaṃ na pratibudhyase ॥5॥
Их стенания и бедствия горюющего Ангады, и этот мой крик услышав, что ты не пробуждаешься?

इदं तच्छूरशयनं यत्र शेषे हतो युधि ।
शायिता निहता यत्र त्वयैव रिपवः पुरा ॥६॥
idaṃ tacchūraśayanaṃ yatra śeṣe hato yudhi ।
śāyitā nihatā yatra tvayaiva ripavaḥ purā ॥6॥
Вот эта постель героев, в которой ты убитый в бою лежишь, куда ранее были положены убитые тобой враги.

विशुद्धसत्त्वाभिजन प्रिययुद्ध मम प्रिय ।
मामनाथां विहायैकां गतस्त्वमसि मानद ॥७॥
viśuddhasattvābhijana priyayuddha mama priya ।
māmanāthāṃ vihāyaikāṃ gatastvamasi mānada ॥7॥
О тот, у которого чистый, благостный род, о любящий сражение, о любимый мною, меня беспомощную оставив одну, ты ушёл, о благосклонный.

शूराय न प्रदातव्या कन्या खलु विपश्चिता ।
शूरभार्यां हतां पश्य सद्यो मां विधवां कृताम् ॥८॥
śūrāya na pradātavyā kanyā khalu vipaścitā ।
śūrabhāryāṃ hatāṃ paśya sadyo māṃ vidhavāṃ kṛtām ॥8॥
Герою отцом не должна быть отдано дочь, конечно, смотри на меня, уничтоженную жену героя теперь, сделанную вдовой.

अवभग्नश्च मे मानो भग्ना मे शाश्वती गतिः ।
अगाधे च निमग्नास्मि विपुले शोकसागरे ॥९॥
avabhagnaśca me māno bhagnā me śāśvatī gatiḥ ।
agādhe ca nimagnāsmi vipule śokasāgare ॥9॥
И сломанная у меня уважение, поломанный стабильный ход жизни, и погружена я в глубокий, большой океан страданий.

अश्मसारमयं नूनमिदं मे हृदयं दृढम् ।
भर्तारं निहतं दृष्ट्वा यन्नाद्य शतधा गतम् ॥१०॥
aśmasāramayaṃ nūnamidaṃ me hṛdayaṃ dṛḍham ।
bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā yannādya śatadhā gatam ॥10॥
Теперь железное, стойкое моё сердце, что увидев мёртвого мужа, не разбивается на 1000 частей.

सुहृच्चैव हि भर्ता च प्रकृत्या च मम प्रियः ।
आहवे च पराक्रान्तः शूरः पञ्चत्वमागतः ॥११॥
suhṛccaiva hi bhartā ca prakṛtyā ca mama priyaḥ ।
āhave ca parākrāntaḥ śūraḥ pañcatvamāgataḥ ॥11॥
И друг, и муж, и мой любимый по природе, и сильный в борьбе герой достиг смерти.

पतिहीना तु या नारी कामं भवतु पुत्रिणी ।
धनधान्यैः सुपूर्णापि विधवेत्युच्यते बुधैः ॥१२॥
patihīnā tu yā nārī kāmaṃ bhavatu putriṇī ।
dhanadhānyaiḥ supūrṇāpi vidhavetyucyate budhaiḥ ॥12॥
Даже имеющая сколь угодно много зерна и денег, и сыновей женщина, которая же мужа лишена, та мудрыми называется “вдова”.

स्वगात्रप्रभवे वीर शेषे रुधिरमण्डले ।
कृमिरागपरिस्तोमे त्वमेवं शयने यथा ॥१३॥
svagātraprabhave vīra śeṣe rudhiramaṇḍale ।
kṛmirāgaparistome tvamevaṃ śayane yathā ॥13॥
О герой, ты лежишь в кровавом круге, происходящим из твоего тела, ты как на покрывале, окрашенном в красный цвет.

रेणुशोणितसंवीतं गात्रं तव समन्ततः ।
परिरब्धुं न शक्नोमि भुजाभ्यां प्लवगर्षभ ॥१४॥
reṇuśoṇitasaṃvītaṃ gātraṃ tava samantataḥ ।
parirabdhuṃ na śaknomi bhujābhyāṃ plavagarṣabha ॥14॥
Твоё тело, покрытое пылью, кровью со всех сторон, я обнять руками не могу, о лучший из обезьян.

कृतकृत्योऽद्य सुग्रीवो वैरेऽस्मिन्नतिदारुणे ।
यस्य रामविमुक्तेन हृतमेकेषुणा भयम् ॥१५॥
kṛtakṛtyo’dya sugrīvo vaire’sminnatidāruṇe ।
yasya rāmavimuktena hṛtamekeṣuṇā bhayam ॥15॥
Сугрива, исполнивший то, что должно, в этой очень ужасной ссоре, чей страх взят Рамой выпущенной одной стрелой.

शरेण हृदि लग्नेन गात्रसंस्पर्शने तव ।
वार्यामि त्वां निरीक्षन्ती त्वयि पञ्चत्वमागते ॥१६॥
śareṇa hṛdi lagnena gātrasaṃsparśane tava ।
vāryāmi tvāṃ nirīkṣantī tvayi pañcatvamāgate ॥16॥
От соприкосновения с твоим телом меня удерживает стрела, пронзившая сердце, смотрящую на тебя, тебя, смерти достигшего.

उद्बबर्ह शरं नीलस्तस्य गात्रगतं तदा ।
गिरिगह्वरसंलीनं दीप्तमाशीविषं यथा ॥१७॥
udbabarha śaraṃ nīlastasya gātragataṃ tadā ।
girigahvarasaṃlīnaṃ dīptamāśīviṣaṃ yathā ॥17॥
Тогда Нила вырвал стрелу, вошедшую в тело его, как сияющую ядовитую змею, которая спряталась глубоко в горе.

तस्य निष्कृष्यमाणस्य बाणस्य च बभौ द्युतिः ।
अस्तमस्तकसंरुद्धो रश्मिर्दिनकरादिव ॥१८॥
tasya niṣkṛṣyamāṇasya bāṇasya ca babhau dyutiḥ ।
astamastakasaṃruddho raśmirdinakarādiva ॥18॥
От этой извлекаемой стрелы появился блеск, как луч от солнца, преграждённый вершиной горы.

पेतुः क्षतजधारास्तु व्रणेभ्यस्तस्य सर्वशः ।
ताम्रगैरिकसम्पृक्ता धारा इव धराधरात् ॥१९॥
petuḥ kṣatajadhārāstu vraṇebhyastasya sarvaśaḥ ।
tāmragairikasampṛktā dhārā iva dharādharāt ॥19॥
Упали капли крови из ранений его во все стороны, как из вулкана потоки смеси меди и золота.

अवकीर्णं विमार्जन्ती भर्तारं रणरेणुना ।
अस्रैर्नयनजैः शूरं सिषेचास्त्रसमाहतम् ॥२०॥
avakīrṇaṃ vimārjantī bhartāraṃ raṇareṇunā ।
asrairnayanajaiḥ śūraṃ siṣecāstrasamāhatam ॥20॥
Покрытого пылью борьбы мужа очищающая слезами, льющимися из глаз, окропила героя, стрелой раненого.

रुधिरोक्षितसर्वाङ्गं दृष्ट्वा विनिहतं पतिम् ।
उवाच तारा पिङ्गाक्षं पुत्रमङ्गदमङ्गना ॥२१॥
rudhirokṣitasarvāṅgaṃ dṛṣṭvā vinihataṃ patim ।
uvāca tārā piṅgākṣaṃ putramaṅgadamaṅganā ॥21॥
Увидев лежащего мужа с телом, покрытым кровью, сказала жена Тара красноглазого сыну Ангаде.

अवस्थां पश्चिमां पश्य पितुः पुत्र सुदारुणाम् ।
सम्प्रसक्तस्य वैरस्य गतोऽन्तः पापकर्मणा ॥२२॥
avasthāṃ paścimāṃ paśya pituḥ putra sudāruṇām ।
samprasaktasya vairasya gato’ntaḥ pāpakarmaṇā ॥22॥
Посмотри на финальное, ужасное состояние отца, о сын, благодаря злодеяниям пришёл конец непрерывной вражды.

बालसूर्योदयतनुं प्रयान्तं यमसादनम् ।
अभिवादय राजानं पितरं पुत्र मानदम् ॥२३॥
bālasūryodayatanuṃ prayāntaṃ yamasādanam ।
abhivādaya rājānaṃ pitaraṃ putra mānadam ॥23॥
С телом, как восход молодого солнца, отправляющегося в Обитель Ямы, воздай хвалу вызывающему уважение царю, отцу, о сын.

एवमुक्तः समुत्थाय जग्राह चरणौ पितुः ।
भुजाभ्यां पीनवृत्ताभ्यामङ्गदोऽहमिति ब्रुवन् ॥२४॥
evamuktaḥ samutthāya jagrāha caraṇau pituḥ ।
bhujābhyāṃ pīnavṛtābhyāmaṅgado’hamiti bruvan ॥24॥
Так оповещенный,  встав, взял Ангада стопы отца мощными руками, говорящий: “Я!”.

अभिवादयमानं त्वामङ्गदं त्वं यथापुरा ।
दीर्घायुर्भव पुत्रेति किमर्थं नाभिभाषसे ॥२५॥
abhivādayamānaṃ tvāmaṅgadaṃ tvaṃ yathāpurā ।
dīrghāyurbhava putreti kimarthaṃ nābhibhāṣase ॥25॥
Приветствующему тебя Ангаде ты, как раньше, почему не говоришь: “Будь долговечный, сын”?

अहं पुत्रसहाया त्वामुपासे गतचेतनम् ।
सिंहेन निहतं सद्यो गौः सवत्सेव गोवृषम् ॥२६॥
ahaṃ putrasahāyā tvāmupāse gatacetanam ।
siṃhena nihataṃ sadyo gauḥ savatseva govṛṣam ॥26॥
Я, сопровождаемая сыном, тебя жду, лишённого сознания, как корова с телёнком, мгновенно львом убитого быка.

इष्ट्वा सङ्ग्रामयज्ञेन नानाप्रहरणाम्भसा ।
अस्मिन्नवभृथे स्नातः कथं पत्न्या मया विना ॥२७॥
iṣṭvā saṅgrāmayajñena nānāpraharaṇāmbhasā ।
asminnavabhṛthe snātaḥ kathaṃ patnyā mayā vinā ॥27॥
Почтив жертвоприношением в виде битвы, водой многочисленных ударов омывшись в этой авабхрите, почему без меня, жены?

या दत्ता देवराजेन तव तुष्टेन संयुगे ।
शातकुम्भमयीं मालां तां ते पश्यामि नेह किम् ॥२८॥
yā dattā devarājena tava tuṣṭena saṃyuge ।
śātakumbhamayīṃ mālāṃ tāṃ te paśyāmi neha kim ॥28॥
Тут твою золотую гирлянду, которая была дана тебе в битве удовлетворённым царём богов, почему не вижу я здесь?

राजश्रीर्न जहाति त्वां गतासुमपि मानद ।
सूर्यस्यावर्तमानस्य शैलराजमिव प्रभा ॥२९॥
rājaśrīrna jahāti tvāṃ gatāsumapi mānada ।
sūryasyāvartamānasya śailarājamiva prabhā ॥29॥
Не покидает тебя даже Царская удача, о заслуживающий уважения, как царя гор блеск солнца, вращающегося.

न मे वचः पथ्यमिदं त्वया कृतं न चास्मि शक्ता हि निवारणे तव ।
हता सपुत्रास्मि हतेन संयुगे सह त्वया श्रीर्विजहाति माम् इह ॥३०॥
na me vacaḥ pathyamidaṃ tvayā kṛtaṃ na cāsmi śaktā hi nivāraṇe tava ।
hatā saputrāsmi hatena saṃyuge saha tvayā śrīrvijahāti mām iha ॥30॥
Ты не последовал моей полезной речи, ведь я не смогла препятствовать тебе. Я вместе с сыном убита убитым в битве, вместе с тобой Царская удача покидает меня здесь.